اشعار شادروان هاتف قسمت سوم

قطعه ايست كه هاتف به دوست عزيز خود

مرحوم جناب محمد موسی شفيق نوشته است

صـبا بخــدمت آن دوستـدار ديـرينم            بخـواه عـذر جسـارت ببـر پيـام مـــرا

بـاعتبـار شنـاس و ارادت ديــــريــن         بـگــوي از تـۀ دل عـرض احترام مـرا

تـويـي كـه همچو فلاطون خُم نشين بذكا              نـگفتـه درك تـوانـي كنـي مـرام مـرا

بيمـن فضـل و هنـر واقفي ز پردۀ راز          بخـوان رمـوز سيـه پـردۀ درام مـــــرا

ز سال خدمت من بيست و شش گذشت و سپاس              خـدايـرا بـه بـدي كـس نبـرد نام مـرا

تمـام عمـر بـزرگـان و صـدر مرتبتان         بـداشتنـد نكـو منـزل و مقـام مــــــرا

بمـن نگفتنـد بر خيز و آنطرف بنشين           بمـهر جستـند احـوال صبح و شام مرا

وظيفـه گر چه به تفتيش يا محكمه بود          ولـي نـــديـــده بناحق كس اتهام مرا

كسان ز شغل خورند و بارث بگذارند             منــم كه شغل بخورد ارث باب و مام مرا

نـــه باغ دارم و ني داروني سراي و دكان          محـــاسبـان نتـــوانند حساب وام مـرا

بصدق گفتۀ خــود شاهد و سند دارم             بمحضري كـه بسنجد حكم كلام مرا

بـروي آمـر خود گُل نگفته ام هاتف         فشـار كــرد اگــر ريز ريز عظـام مـرا

نمـاز از پي اجراي فرض، فرض من است          چــه غم كه نيست حضور و صفا امام مـرا

غــرض چو تازه گل صدق خدمتم بشگفت            كـه تـازه تازه كند بوي آن مشام مـرا

رسيد صرصر و پر كرد دامن گلچين           كشيــد ريشـه گلهـا ي مشكفـام مــرا

تغيير كرد حكومت كه استفاده چيان             گسسـت روي غـرض رشتـة دوام مرا

يكـي ز بـد منشـان در تغييــر كــابينه            حــلال خـواند بخود غيبت حرام مرا

پـس از مشــاهـــدة  سيستــان افغاني         چـوسلـب ديـد همه راحت ومنام مرا

بـانتزاع دو سـه نقطه از ثغور و حدود          ز دست اجنبيـان ديـد اهتمــام مـــــرا

ببست آنچـه نكردم بگفت آنچه نبود         كـه تـا سيـاه كنـد شهـرت بنـام مـــرا

چنـان بروز و شب تيره ام فرو كردند           كـه با چراغ كسي مي نيافت شام مـرا

مـرا چو حلقه برون ساختند از محفل            كه صدر مجلسسيان نشنود كلام مــرا

نـه بـاغيـم كـه هـراسند از بغاوت من         نه سركشي كـه توان حدس زد قيام مرا

نـه گنـد باز و نــه هنگامه جو نه داره چيم             كسـي نـديـده به تخريب اعتصام مرا

گنه نكـرده كنون توبه ميكشم شب و روز              ولـي قبـول نـدارد كـس التـزام مــرا

ز سـرد مهـري جـور سپـهـر نـاكـامم

فغـان اگـر نستــانـي بمهــر كــام مرا

وقتيكه سردار عبدالولي نمايندۀ شاه

در پاكستان پذيرايي ميشود

بيا كه نوبت ساز و ني و دف و چنگ است             صـداي نـالـه و فـريـاد خـارج آهنگ است

ز شـرق مـژدۀ اقبـال ميـرســد هـــردم             مگـر همـاي سعـادت بعـزم سالنــگ است

كـدام شـاهد عشـرت صلا زد افغان را             كـه ني گره بجبين ني به چهره آژنگ است

بـود كـه از سـر ما خصم دست بردارد            كه از نفاق تن و جان خويش دلتنگ است

بشــد كـــراچـــي امروز كـابل ديروز              بر اين شگفت خبر در نوا^(1)[1]شباهنگ است

هـزار هــاست بكشميـر همچو كابليان            كـه سر بريده و دست شكسته پالنگ است

نظـام فاسـد يار و گسستـه از صد جاي            هنـوز غــرق خيالات عالم بنگ است

هـواي تفــرقۀ ملك غير در سر داشت             درون خـــانه ميان دل و جـگر جنگ است

نوشــــته انـــد بلـوح نتــــايج اعمــال              جزاي آنكه كـلوخي بيفگنـد سنـگ است

براي صلح وسايل فراهم آمـده اســت             ز جنگ هر كه برد نام بعد از ايـن ننگ است

همـانكـه در صـدد انتقال قــدرت بود            از ايـن پـديـدۀ نو اينقـدر چـرا منگ است

هـراس بيهـده دارد حـكـومـت كــابل           كه شـرط صلـح وي و طـرح شـاه همرنگ است

تـو سنـگ آشتـي بـر سينه ميزدي دايم           چـرا بصـلح پسنـدان كنـون سـر جنگ است

كنونكه جبر زمان صحنه را بدل كرده است             گمـان مبـر كـه در اين پرده چال و نيرنگ است

مـساز پـاره گـريبـان خـويـش پيش از مرگ               طنين صلح بگوشت نقارۀ جنگ است

مـده براي خدا فرصت نجات از دست               كه وقـت رستنت از زيـر آسيا سنگ است

بجـرم جبهـه گـرفتـن مسـاز متـهمــش            كـه شـه مـدبـر و دانـا و اهـل فـرهنگ است

ز جنـگ و تفـرقـه دور است آنكه اعمالش             بصـلح و وحدت و وابستـگي هـم آهنـگ است

بعمـر مصـدر جنـگ و جـدل نشـد بابا           ز راستـي مگذر نول گوشتخور چنگ است

دگـر بعـدل و مروت چو او ندارد دهر           بمهرباني وي وسعت جهان تنگ است

فـرشتـه سهـو و خطـا در گنــاه ننويسد             چو چشم فيل چرا چشم مـدعي تنگ است

ميان عاصي عمد و خـطـا مسـافت هــا            اگــر غلـط نكنـم صد هزار فرسنگ است

ز انحـراف در ايـن مقطـع زمـان بگذر           تـو راسـت رو كـه كجي در نهاد خرچنگ است

دهيـد دسـت تسـانـد كـه اتحـاد بهــم             يگانه حافظ نام و نشان و اورنگ است

رسيــد نــور اميــد و رميد ياس هاتف

صفــا چـو آيينـه دلهـا ز ظلمت زنگ است

* * *

عزيز جان شيرزي

زبـان خــامــۀ من عطــر بيز است          كــه در وصف عزيز با تميز است

جوان خوشگل و خوشخوي و خوش خلق        گــريزان از جدال و از ستيز است

شـرافــت دور ســر ميگـردد او را      سفـالت زيــر پايش ريز ريز است

بـــه پيــش همـــت او معــدن زر      بـه قيمت اندكي كم از پشيز است

چــو تحصـليش بود در رشتۀ برق     قلـم در مـدحتش از برق تيز است

ز كنـزاس آمــده اينجا در ارواين      بـراه زنــدگــي در رستخيـز است

پي تــاريــخ نظــم هــاتف بيفزود

(عـزيز شيرزي هر دل عزيز است)

     1417 هجري قمري

سفره رنگين

به بنـده گر چه بتقسيم رزق قـدرت نيست         ولي وسيلـه شــدن نيز دور از همت نيست

مــرام سفـرة رنگيـن بغيـر خدمت نيست           باستفـاده هنگفت قصـد و نيــت نيـست

بيـا ز سفــرة رنـگيـــن تمتـعي بـــــردار         كه هيچ جاي غدايي چنين به لـذت نيـست

بخور به سفره رنگين غذاي رنگا رنـگ        كــه يكنواخت خوري ضامن سلامت نيست

براي محفل عقد و سرور و رقص و نـشاط           بغيـر سفـرة رنگيـن بساط عشرت نيست

فضا معطروسـاحت نظيـف و خوان رنگين            بيـا و عيـش بپـا كن كـه باز فرصت نيست

بخـورد و نـوش تـو آمـاده سفرۀ رنگين           بديـن سهـولت و سرعت بباغ جنت نيست

بنقـد سفـرۀ رنگيـن بگيـر كـان نسيـــــه           اگر بدست فتـد هـم بـديـن سهولت نيست

نگـار خـانۀ چيـن گـو بـه سفـرة رنگيـن         كه در سليقه و پيرايـه بـي شباهـت نـيست

چـو خوان غـربي و شرقيست سفرۀ رنگين           بـرفتنـت بدگر جاي هيچ حاجت نيست

طعـام هنـدي و ايتـالـوي و چيـنايــــــي           زدست آشپز ما خور كه بي ملاحت نيست

غــذاي خوشخور امريكني و مـكسيكي          بخـور به سفره رنگين كه بي نظافت نيست

طعـام رايـج ايـران بسفـرۀ رنــگيـــــــن           اگـر زيـاده كنـي صـرف بيـم قلـت نيست

پـلاو و آشـك و هـر نـوع طبـخ افغـاني          كمـي به سفـرۀ رنگيـن بهيـچ بـابـت نيست

بميـز سفـرۀ رنگيـن رقـم رقـم سبــــزي         براي حفظ صحت بوده صـرف زينت نيست

چـنانچــه پيـش غـذا هاي مشتهي داريم           بيـا كـه بعـد غـذا شيرني بي حــلاوت نيست

ببيـن تيـاري ما در بـــزرگ  هــوتلـهــا            مگـــو بسفـره رنگيـــن غذا بوفرت نيست

سـر و تهيـه مـا در محـافل هر كس ديد          كسـي نگفـت بـه انـدازۀ كفـايت نيســـت

بخــانه هـا و همـه پـاركهـا و هـوتلهــــا         بـمـا گسـيل غـذا هيچـگونه زحمت نيست

زلاس انجـلس، اورنـج كـاونتي سـانتياگـو         سفـارشات قـبولسـت عـذر مهلـت نيسـت

بذوق اطعمـه هـاتف شـد اشتـها غـالـب

بـيا بـه سفـرۀ رنگيـن رويـم طـاقـت نيست

در معرفي محترم قيوم ايوب دوست هاتف

گفتـم يجهـان رفيـق دانستـه كـم اسـت          گفت آنچـه كم اسـت كم مگـو معدوم است

گفتـم كـه مـع الـوصـف يكـي يـافته ام                كـاثـار نكـو بجهـه اش معلــــوم اســت

در صـدق و خـلـوص نيـت و پـاس وفــــا         تقصـير بمـدح حضـرتـش مـذموم است

سهـلست بجـــــد و جهـد او مشــكـلها           انـدر كفـت وي صخـرة صمـا مـوم اسـت

هر تشنـه زبحـر كـرمش سيــراب اسـت         هـر گـرسنـه را طعـام تـا حلقـوم اســت

در شيـوة الفـت و محبــت نــــــــزدش          هـر كـوسر و زر صرفه كند محكوم است

حـاتـم بجـوانمـردي او تـن داده اســت        رستم بروي شجـاعـتش مـوهـوم اســت

بيـــن رفـقـــا از هـمــــه گــــان اولتــر

قـايـم بـدوام دوستــــي قيـــوم اســــت

در معرفي محترم سراج وهاج و ذكر

نام و تخلص بطريق تعميه

آن كـيست كـه از صحبت باد آوردش             دل كـرده بگــرمي و بــه نرمي تا راج

حــرفـش بـــه لطـافت و نزاكت گويد          حقــا كــه بــاين شيــوه بود در معراج

نبــود چــونبي كـمـالش اعجاز مخوان          چــون هــــست مسلمان نبود استدراج

در طنز و مزاح و طيبت و خوش طبعي            از ايـرج و وز عبيـد بستــانــــد بــــاج

خـــوش مشرب وخوش نشين و خوش خط خوش خلق                در عـالم خويشتـن خـوشـي داده رواج

در عـرصـة‌ صيـد گـاه لفـظ و معــــني            يـك تيـر خطـا نيفتـدش از آمـــــــاج

از خـط بــه قـلمــرو هنــر مالك تخت            وز نثــر بــاقليــم ادب صــاحـب تــاج

اوراسـت بــه آب زر نـويـســد نـامـــه          بروي سـزد ار قـلـم بـگيـــرد از عـــاج

در بـحـــر جــواهـــر مـضــاميـن باشد          بـــر ذورق غـــواص وي آرام امـــواج

عـطـر گـل معنـي چـكـد از خـامة وي          هـرگـز نبـود بمشـك و عنـبـــر محتاج

ذكـرش طـلبـد جســارت بـي پـايـــان          تـا نـــام مبــاركـش شـــود استـخـراج

چـون نيـست مــر او را بوجاهت انجام          زيـن واژه تخـلـصش كنــم استنتــــاج

همــواره بقـلــب دوستــان جــــا دارد          شــد نـام و تخـلصش ز دل استــخراج

ايـن قطعــه بـرسـم يـادگـاري گـــردد           تقــديـم بمـحضـر ســراج وهـــــــاج

هـاتـف بخيــال داروي ديــــدار است

كـز ديـدن دوست درد وغم گردد علاج

* * *

براي نامة هفتگي اميد

هيـچ جـا  تـوصيف از املا و از انشا نبـود            تـا كـه مـدح از نـامة اميـد مـا بـالا نبود

جـملگي برشيوة مرغوب وي دل داده اند            اشتيـاق مـن دريـن معنـي فقط تنها نبود

عــرض حال ما ز تعبير شكايت هابريست            شعـرمن دي نشرشد اماكمي خوانا نبود

حرفهاكم رنگ بود و سطر هاكوچك حروف             يا مـداد نسخه  كم يا روي كاغذ جا نبود

اين عروس شعر مادر سرمه و وسمه نداشت          يا مگر مشاطه اش آنقدر حسن آرا نبود

تا چـه خواند تا چه گويد تاچه پندارد كسي             هاتـف بيـچاره بـي انـديشه وسودا نبود

لطـف از اميـد نبـود دور امـا نـزد مـــن             چـارة جـز نشـر بـار ديگرش اصلا نبود

گرچو قند بوسه از تكرار ميل افزون كنـد          دوستـان داننـد كه نشر ثاني اش بيجا نبود

موشگـافـان بـر نزاكتهاي شعري مشعر اند

جـاي اظهـارش نبود ارمستمع دا نا نبود

با برداشت از غزل شيواي دوست عزيز و دانشمندم

 آقاي سيد عبدالقادر جاهد

فغـانت اشـك مـن ســر داد جاهد     زدي بـر آتـش مـن بـاد جــاهـــد

شراري كز نهـادت ميـكشــد دود     مرا بــا شعــله اش در داد جـــاهد

دل سنگ آب ميسازي بخــــامــه     عصـاي خضـر يــارت بــاد جاهد

تـرا لــوح وقلـم پتك است وسندان      نه يي شاعر تويي حداد جــــــاهد

چـو مـژگـــان بتــان پيكـان آهت       شگـــافــد بيـضة فـــولاد جـاهـد

بصـد افسـون غمـم كـردم فـراموش       نـو كـــردي ايــن سبق را ياد جاهد

غلـط كـردم كـه سـوز سينــة تــو       بـداغـم مـر هـمـي بنهـاد جــــاهد

كـو آن درد آشنـا گوشي كه بشيند       دل بشـكسته را فـريـــاد جــاهـــد

ز بس اشعار شيـريــن ميســـرايـي       در اين فن گشته بي فــرهـاد جـاهد

ز تيرت صيد معني را خــطـا نيسـت      تـو هستـي شـخ كمـان صيـاد جاهد

نشـــــد بر مـن مســلـم اوستـادي      چـه كـم داري تـو از استـاد جــاهد

بـعـالم جمــله شـــاد انـد از غم تو       چـرا خـود از غـمي ناشـاد جــاهــد

نمـود زنـدگـاني سـاز و ســوز است         بـود كـز غـم شوي دلشـاد جـاهـد

چـو صبـح وشـام از آغـاز خلقـت         غم و عيش همد گر را زاد جــاهــد

شـود گـــر اشتهــاي غــم ميســـر      ز شـادي كــي كنـد كس ياد جاهد

تـــرا اقبـــال بـخشـــد يارب  ايزد       كـه خـواهـي دادت از بيداد جاهد

فزونتر گريه كمتر خنده حكـمي است         كـه شـد بـر مـومنـان ارشـاد جاهد

بـآتـش دوزخـــي عـادت نـگيـرد

بشـد هـاتف بغـم معتـاد جـاهـد^{(1) [2]}

زيارت اهل قبور

بـروز جمـعه بـرسم گـذشتگاني چند             كـه مـي شـدند سـر خـاك مردگاني چند

گـذر فتـاد مــرا نيــز يكـــه و تنـــهـا              بعــزم فـاتحــه بـر تـربت كساني چند

نـداشتـم چـو دگر تحفۀ يي فـرستادم             زآيـت آيت اخـلاص ارمغـاني چنـد

اگر چه باز ندانم ز كه چـه خواسته ام               بـدان درود و دعا هاي رايگاني چند

ولـي بـرسـم و بـه آييـن، دودست پرطلبم                  بلنـد گشت و زبـان خواند داستاني چند

زپنجـة مـژه ميـريخـت اشك رنگينم               چنـانكه خون چكد از شاخ ارغواني چند

سـرم فگنـده بـه پيـش قداست كز خم آن             نصيـب شد شرف بوس آستاني چند

فتـاد در تـة  قبـري نگـــاه مــن نـاگاه                زگـوشت تازه برون ديدم استخواني چند

وليك مرده ز خاك كفن نشد عريان             كه خـورده لاشة او نيـز كرگساني چند

هماي مرده بـديـن استخوان قناعت داشت            رسيـد بـر سـرآن از قضا سـگاني چند

ز توي قبـر گـرفتـم يك استخوان و ببست            زبان حـال ويـم مهـلت بيــانــي چنـد

كه گرچه مرده ام وقدرت مكـالمـه نيست            ولـي زتـــولـة پـا ميكشم فغــاني چند

تـو نيـز منتظـر سرنوشت مـن مي باش            كه در پي انددر اين راه رهزناني چند

اگــر كمال سخن نيست چون گرفت هاتف

بـه گفتگو خبر از حال خامشاني چند

* * *

بياد استاد سخن ملك الشعراء

 قاري عبدالله خان

خامه آغاز سخـن در وصـف قـاري ميكنــد        ميـــرود از خــويشتـن بي اختياري ميكند

قــاري آن دانــاي معـني شاعررو شند ليست           كـز زبـان مـردمــش آييــنه داري ميكـند

آبيـاري گــر نمـايد گـلـزميــن شعـــر را        اصـطـلاحـات زبان چـون آب جاري ميكند

دايمـا بـا معنـي بيـگـانــه بــــاشـد آشــنا        بر شعــار ديگـران كـي دستكـاري ميكند

كشـور نـظم اسـت در تسخيـر تيغ خامه اش               دستبـردش سسـت طبعـان را حصاري ميكند

او ز خارا مـــوم ميســازد بجـادوي قـلــم         لطف طبعش زور را راضــي بــزاري ميـكند

او كــه بـا نثـر مسجـع بــال پــروازم دهد       مست عطـر سنبـلم  از نثـر عــاري ميـكند

پـادشـاه ملـك معني گر بخوانيمش رواست       زانكه حكمش را در ايـن اقليم جاري ميكند

بيـگمان عشـق مجازش با حقيقت راه داشت      نبض اين بسمل سخن از زخم كاري ميـكند

هر كجا نام وطن بر صفحه زينت ميـدهـد           از حـــق تـربيتـش منـت گـذاري ميكنـد

پر ثمر ديده است يا چشم ترش كشت مـراد      زان سبـب بـا رقـت دل اشكبـاري ميكنـد

مرد عرفان پيشه را نازم كه چون ممدوح من            عمـر ها با ياد حق شب زنده داري ميكند

او كـه نفس سركش خود را كشد در اختيار       بيـگـمان در كـار قرب حـق تياري ميكند

او غبـار رفتـه اش بـر اوج ميـدانـد كمـال       عـجـز بـر پـا كـرده مشـق خـاكساري ميكند

هـر طـرف خـواهد عنان خامه اش سرميدهد       زانكـه در اقليـم دانـش شهســواري ميكنـــد

دارد ازنــاي قلــم ســـوز نيستــان در بغل

قـاري، هـاتف در نگارش شعله كاري ميكند

باستقبال سفر جناب عبدالباقي خان فتاح 

از پشاور بكانادا

امــــروز كه يار مهـربان مي آيد       جان در تن هجر ديده گان مي آيد

با آمدنش هـــزار جــان مي آيد         عيسي بسراغ مـــردگان مـي آيد

اوضاع زمانه منقلب گـرديده است         سر قافله بعـــد كاروان مـي آيد

سنجيده نويس خامــه خير مقدم       معني رس فحل نكته دان مــي آيد

گر كوه بكـوه نميرسد جــا دارد           در خدمت آدم آدمـان مـي آيد

ديـر آمده يـي مگــر نمـيدانستي          جان بر لب جمله مخلصان مي آيد

در آمدنش از تـة دل راضي نيست        ليكن ز بد آمد زمان مـــي آيد

اميد بـــه بهبودي حــالش داريم          هرچند ضعيف و ناتوان مي آيد

يارب بفـــزا روشني چشـمانش          بر ديدن نور ديده گان مي آيد

از شرق بغــرب آمدم ميگفتم

هاتف ز زمين بآسمان مي آيد

بر سبيل مزاح و شوخي گفته شده

شُبهـه اي دارم نمــــيدانم كـــه باور ميكند

كاو ز خــــرتقليد يا تقلــيد او خـــر ميكند

گر بگــــويي انكرالا صوات الصوت الامير

در تلفظ همــزه و حــــا فــرق كمتر ميكند

چون سگ آبي وسگ ماهي بآبش الفت است

زان سبب تقلــــيد حـيوان شـــناور ميــكند

خوانده بود اندر جرايد پهلواني هاي خـرس

اندرين ره لاجــرم سعـــي فـــزونتر ميـكند

در رياضـيت هـــاي ساز و پهـــلوانـي وشنا

خويش را از خواب وخور يكهفته قنطر ميكند

سخت مغرور است با اين زور باز و عاقبت

كـون خـود را با شتر خــاري بـرابـر ميكند

اين غزل را از طريق طنزو شوخـي گفته است

ورنه هاتف در سخن كي اينقدر سر ميكند

* * *

برفيقي از روي ظرافت گفته

گـــر بود مفلس دو سه دو را برابر ميكند

ور شود مديون برادر را سر و پر ميـــكند

پـــولداران را پزيرا ميشود بـــــي پيسه را

با جـواب تلـــخ مايوس از پس در ميكند

شب بفكـــر سيم گيرد ماهتابـــي در بغل

روز از مهــــر جهـــان در يوزة زر ميكند

بسكــــه ميآرد روايات و مقولات و مثال

خلـــق ويرا عاقل و فــــرزانه باور ميـكند

ميكـــند با رند دايــم اخـــتلاط و امتزاج

با سهولت ساده را گپ داده و پر ميــكند

همچـو زاغ از هوشياري گاه گه بد ميكند

سخـت دانسته است ازدانستگي سر ميكند

در شناس رند بي همتاست امـــا يكــزمان

شخـــص شيطان را خيال آدم خــر ميكند

در سكـــوت محض ميباشد به هنگام قمار

غير از ايندم درسخن گــوش ملك كر ميكند

برده ميخـــيزد ز ميدان ليك تا باز آمـــدن

بردگـــي را يكقلم صرف كــرو فر ميكند

در شريكـــي هـــا ز نوت كهنه بالا ميرود

زانكه نوت نو بجيب  و نيفه قـــرقـر ميكند

شمع خرپول هر كجا افروخت در بزم قمار

در طـــوافش ميشود پـــروانه پرپــر ميكند

خوب ميدوزد دهان سيانه را با يكدو حرف

كي آپن در پيش او لب با سخن تر ميكند

نال گيرد از هـــواي خانه هــم در مفلسي

نرخ آب چــــاه را از نان گـــرانتر ميكند

كار لوي چون موراو را برزمين جا ميدهد

در هواي مفت بري خـود را كبوتر ميكند

گــر به جیبش بود پول عشقبازی و قمار

عالمــــی را صدقــــۀ پشم قلندر میکند

پای خـر پولان به تار خام بندد بهر شان

شیر مرغ و جـــان آدم را برابـــر میکند

او بــوقت پيسه داري نزد ياران نو است

در پــريشاني رفيق كهنه را جـــر ميكند

با دوصد نيرنك كفش مردم ازپا ميكشد

با هــــزار افسون كلاه خلق برسر ميكند

از سر شوخي بطــيب خاطـر ياران نوشت

ورنه هاتف كي بهزل وحشو لب تر ميكند

1- دَو: باصطلاح قمار بازان لودة قمار.

2- سر وپر كردن: برابر ساختن.

3- دريوزه: گدايي. 4- رند قمار: ورزيده.

5- پركردن: تير كردن.

6- لوي: باصطلاح قمار بازان وقتيكه در قماردست بازي وچالاكي بكار نرود.

7- مفت بري: برعكس لوي.

8- جر كردن: گير كردن ورها نكردن.

* * *

شرط زائيدن گاو در پنجم جدي

 سال 1324  هجري،‌ شمسي

برغـم غم كـه چو جرثوم سر بسرزايد  پـي فسردن طـــبع خــــوش بشر زايد

الا عـــزيز گــــرامي برادرم عـــزمي   بخوان بصـــــحبت ما تا نشاط بر زايد

بكن بدعــــوت اجباب زود تـر اقدام بمان كه گاو پس از وقت بي ثمر زايد

لطيفه ايست كـه بالاي وقت زادن گاو كنيم شـرط اگـــر زايد و مگـــر زايد

وگر نه گاو چه باشد كـه از پي دعوت تو گـــويي پيشتر و منكــه بعد تر زايد

يقين بنده كـــه گاو تــو نيست آبستن   تويـــي بشبهه كه تا شام يا سحر زايد

اگــر بني بشر از فـرصت استفاده كند عجــب مدار زگاوي كــه پيشتر زايد

زمــانــه منقلب افـــتاده است ميترسم  كــه ماده گاو شود حيز وگاو نر زايد

جــــوانــه گاو تو و گاو پير زير زمين بروز حـشر بتعقيب همـــدگــــر زايد

بشاخ گاو كـــه مــيثاق بسته انــد بهم يكـــي ز زير و دگر شايد از زبر زايد

مكن شتاب كه تعجيل كار ما و تو نيست    اگـــر در نگ كني گاو بي خطر زايد

به برج جــدي مناسب نبوده زادن گاو بمـاه ثور چه خوش باشد اين بقر زايد

شنيده ايم كـه گوسالة تو در راه است    روا مـــدار كـــه بيچاره در سفـر زايد

ملـــخ نبوده كـــه در لمحة بصـر زايد  مگس نگشته كـــه تا افگني نظـر زايد

نميشوي تـــو موفق بزاي قبل از وقت  مگــــر بـــزور دم تيغ يــــا تبـر زايد

ز احـتياط دو بيطار شد روانه كه گاو    به پنج جـــدي مبادا كـــه بيخبر زايد

دليل صحبت ياران ز من مپرس هاتف

بهـــــم رسند رفيقان اگر چه خرزايد

در شاد باش  پانزده سالگي اميد

از هــــلالي بدر آمــــد رخ نيكوي اميد   اينـزمــــان ماه تمام است گل روي اميد

پانـــزده سالگــــي اش باد مبارك ياران       پير تعليم شده طفــل ستخنگــــوي اميد

بسكــــه همصحبتي اوست خوش آيند همه      دل هــــر سطر بخــواني شده مشكوي اميد

اينزمــــان در بدل پنج كتاب و حــــافظ       آشيان كـــــرده بهـــر طاق پرستوي اميد

هــــر كسي كـو خبر از خوب وبدي ميشنود    ميكند در پــــي تحقـــيق تگاپـــوي اميد

سبق فلسفه و حكـــمت و اخـــلاق دهند    فضلاي چــــو فلاطون و ارســطوي اميد

همتگ خواجه بشير احمـــد انصاري كيست      كـــه فــــزايد به همه فضل به نيروي اميد

غــــوريانـــــي و لطيـــفي و حميد هادي        نخــــبه گانند كــه بنشسته به پهلوي اميد

رافق و فــانـــي كبير است و ودود ظفري    است يـاران گـــران سنـگ تـرازوي اميد

جمــــله فــــرهيختگان را نتوانست شمرد        بخــــردانند هـمـــه قــــوت بـازوي اميد

رشــــحة كلك وي ازدانش وبينش لبريز    كتب فضــل و ادب در خـم زانــوي اميد

راست بنويسد و حـــق گــويد و كتمان نکند       مــرحـبا باد بجــــا شــهرت نيكـوي اميد

لطف در نقش زبان و قلــــم كوشان است      همــگان عطف نظـر كرده فـرا سوي اميد

یا مگر ناشر وي زبُده عزيمت خوان است    مُلـك دلهـا شـده تسخـــير بجـادوي اميد

جــاي سر منزل محبوب گــــرفته اكنون       هــركسي مطلب خود یافته از كوي اميد

سير گلـــزار ادب داشتم هــــاتف عجبا

تازه گـرديد دماغ از گل خوشبوي اميد

استقبال از مجله اثر

تلاش خــــدمت مـــردم بـود مـآل اثر غناي دانش و فــــرهنگ نقد حـال اثر

مبلـــغ ادب و شعــــر كاغـذ و قلمش معــــــرف هنر و علم خط و خـال اثر

بيا بعــــــزم تمـــــاشاي شاهـــد معني    شــــويم ناظـــــر آيينه جمــــال اثـــر

در اين سه حـــرف نهفته معانــي بسيار  كـــــم است نام فــــراگير در قبال اثر

نشان و نقش ورد پاي و حاصــل و معـلول  نــــوشته نيز بــــود شامـــل سوال اثــر

شروع خـــوب بود نصف كار در امثال  بدين خجستگي عنوان خـــوشست فال اثر

در اين فضاي غم اندود هجرت اميد است    طــــرب نگار شــود خامــــۀ خيال اثر

مــــرا به بستن اين شـعر تازه ياري داد

چــه باشد هاتف از اين بيشتر كمال اثر

نوت: خال بمعني بزرگي و فرهنگ نيز آمده است.

در محفل افتتاحيه قونسلگري افغاني در

 سانتا مونيكا بروز سوم عيداضحي

حلــول عيد ذوي الحج بحاضرين تبريك     نه بلـــــكه باد مـبارك بمسلمين جهان

ثواب حــــج بشما  دارد ايـــزد ارزاني اگـــر فـــرشته آمين شود دعـــا برسان

قبول درگـۀ حق باد آنكه هــدي نمود بحكـــم آيه وانحــر براه حـق قـربان

سپس تحـيت مسنون بقـــونسل افـغان زمن سلام و تعــارف بصـدر مـرتبتان

مــباركست ورود شـــما در اين منزل مقام دوستــــي ميـــزبان و مـهــمانان

بباز كـــردن اين خـانـــه در ايالت ما نشانـه دگـــر از حسن نيت است عيان

بســاكنين كلـــيفورنيا سهــولت شد     نميشوند بـا كناف دور ســر گــردان

مراجعين همه زاتلاف وقت يافت نجات  كـه وقت نسل بشـر راست چشمۀ حيوان

قريب مسكــن شان كــونسليت باز بشد     دگــــر نياز نباشـد بمصــرفـي چندان

بسرعت عمـــل تاجـــران بيافــــزايد   بكار سيرو سفر خـدمتي است بس شايان

ز كار ســاز چنين محفــل امتـنان داريـم    كـه سفره چيده طويل و عريض ساخته خوان

خدا مدد گـر عمال كار دان كه شوند  بـوضـــع برتر اتباع خــويشتن كوشان

شمار نيروي غمـخوار بر مزيد هاتف

كـه سود خلق بجويند و عزت افغان

در معرفي دوستان عزيز پولين خانم و جان سيگال

در يكــــي از روز هــاي پر شگفت زندگي

بـــر سـبيل اتفـــاقات عــــجــــيب روزگار

راست در آن لحظ اي كــز غايت رنج والم

توبه ميكــــرديم و مـــي جستيم پيهم زينهار

بر سرره آشنا از خــــوش نصيبي هــا شديم

با دو تـــن سخصيت والا گهـــر عالــي تبار

هر دو لايق هر دو فاضل هردو بالفطرت صميم

هـر دو صادق هر دو صالح هر دو تن پرهيزگار

هر يكـــي كان نجابت هر يكي بحـر شرف

هــــر يكي كـــوه متانت آسيا سنگ و قار

هــر دو بي آلايش و صافي ضمير و پاكدل

هر دو در ميزان سنجش شاخص كامل عيار

اســـم بانو بوده پولين نام، آقـــا بوده جــان

گـــر بخـوانم مشكسود و ور نويسم زرنگار

جان به تدبیر خموشی می نهد دُر در صدف

لیک در نطق و بیان پولین، گهــر سازد نثار

در رضاي خالق و خلقند كوشان قـدر وسع

عــــزم شان در راستاي نفــــع مردم پايدار

شخصيت هاي خلـيق و بيش از حد مهربان

منتها مهــــمان نــواز و در  ســـخـا ابر بهار

هم طــراز ابر و باران جود و احسان در نهاد

گـــرمي و نــرمي بسان مهرو مه ليل و نهـار

مسلك شان در رفاه خلق يكسر جد و جهد

منهـــج شان خـــــدمت نــوع بشر با افتخار

اين سجايا گر چه بر عالي جنابان فطـرتيست

بيگـــمان باشد بـــــه آئين بهايـــي اســتوار

زانكه در اين كيش اسرار حقيقت برملاست

هرچه تاريك است روشن هر چه پنهان آشكار

صــحبت اين زوج آبـــي بود لبريز نـــشاط

كاتش رنج و غـــم جــانسوز ما را زد كنار

تا بحكــــم آيه باشد آب شـــرط زندگـي

باد بـر اين خانــــواده چشمۀ خضــــر آبيار

تا دهــــد بر آدم و مــور و ملخ رزاق رزق

بهـر اوشان مايده از غيب خــــواهم بر قرار

در تلاش رزق هر كس ميدود وين جفت را

روزي افتد در قفا چـــون گرد دنبال سوار

بين هم باشند در مهــــر و محبت منهمك

تاكه د ركُنه عناصر عشق را باشد مــــدار

پخش باشد خوان بذل و جـود شان بربستگان

کـم مباد از مطبخ شان هیچ دود خار و بار

باد تابان كوكــب اقبال اين جـــفت جميل

تا كه دارد مهـــر و مه در عالم علـوي قرار

تا كه بر حكم قضا چرخ فلك در گردش است

بي تحرك اين دو نبود در فضاي كار و بار

باد مشغول امـــور زندگانـــي اين دو ذات

تا نظام شمس  باشد بر فلك سر گرم كار

تازه و تــر باد  دايـــم نو گل امــيد شان

تا اداي رنـگ و بــو دارند گلهاي بهــار

ناز نينان مــايكل جان و مديسن جان بود

در برو دوش نيا دور از گـزنــد روزگار

عمر خضر اعمال صالح علــم نافع بهر شان

ميكند هــاتف نياز از بارگاه كــرد گار

در بيت الاحسان علي محمدي شخصيت

 والا نژاد ايراني دوست ارادتمند هاتف

علــــي محمدي آن صـاحب وقار و شرف

مـــــيان دودۀ ايـــرانيان يــــگانــــه خلف

مــــرا ز شـــيوه نيكـــــوي او مســـلم شد

كه حسن خُلق بر او مـانده است ارث سلف

صـــفاي ظاهر و باطن بر او خـدا داده است

چـــو گـــوهـري كه درخشان بود ميان صدف

شبـــي برسم زمان دعوتـــي مرتب كــــرد

كـــه آورد دل ياران خــــويش را بر كف

بپاس خاطــــر آنان غـــذاي رنگــين پخت

ز چند ديگ بـــرون آمـــدي بخــار و تف

طــعام بيشتر و سفـــــره پهن و هـــيچ نبود

پــــي گــــرفتن نان حاجتـي به بستن صف

ز ميزبان و ز مهـــمان كســــي بمحــفل ما

نداشت هيچ يكــــي شــــغل باده و قرقف

كسي نداشت در اين جمـــله ذوق سرگرمـــي

كســـي نبود هنرمند چنـــگ و ناي و دف

كــــه تا ز مستي مــــي دوستان كنند نشاط

كــــه تا ز نغمۀ خـــوش سركنیم شور و شغف

شديــــم چـــار نفــــر شامــــل ورق بازي

بپاس ما همـه كـــردند وقت خــويش تلف

خلاف مصلــحت از جمع خـــود جـدا گشتيم

ولــي بملعــــبۀ مـــا علــــي نگشت طـرف

حيا و حلــم بر او تــيره گشت ولب نكشود

دراين خصوص نه شفتالو گفت وني شف شف

علي چو بوده كماندار حلـــم و صبر هاتف

سزاست تير مـــرادش اگـــر خورد بهدف

در وصف دوست عزيز ليدا جان

كيست ليدا بانـــوي والا گهـــــر نيكـــو خصـال

صـــاحب فهم و فـــراست اهــل فرهنگ و كمال

از نجـــابت ز آفــــرينـــش بر جــــبين دارد نشان

فطـــرتش رانيست هــــر گــــز از شرافت انفصال

بسكه خوش قلب است و احساسش دقيق و عاطفيست

ز انعــــكاس حــــادثـــات رفته ميگــيـرد مــلال

عمـــر ها شد داده از كف همسر محبوب خويش

اشــــك ميريزد زيادش ميشود آشــــفته حــــال

در جهــــان هـــر زنده و جنبنده محكوم فناست

هيچــــكس باقـــي نماند جـــز خــــداي لايزال

شكــــر ايزد هست ليدا جــــان جـــوان پر توان

با حــــواس سالـــم وا دراك و هــوش بي مثال

ناظـــر ايفــاي خــــدمت حاضــر شغل و عمل

اوست ســـركار محاسب در خــلال ماه و سال

در شـــمردن بس دقيق است و بسنجيدن عميق

بانــك نايد بــا چنين آمــــار گــــر زير سوال

يارب او را بـــــاد دايــــم كار بر وفـــق مـراد

باشدش خوش طالع ونيك اختر و فرخنده فال

هاتف كــــــوته نظــر از كم دلي نا گفته ماند

بارك الله  داده بـــروي بهره از حسن و جمال

نجوايي با درد دل افغان

گـــر كند افغان به افغان درد دل      خامـــه دارد با سـخندان درد دل

نالـه خـــواهـــد بانيستان درد دل    سرمــه گويد با خموشان درد دل

مــژده گانــي ده به ياران درد دل     ميكــند افغان بــــه افغان درد دل

در پــــي بهــبود احــــوال وطـن     مشـــــكل ما سازد آسان درد دل

مصلــحت در كار ها سود آوراست    مــــي كند جبران نقصان درد دل

مشـورت گـــر سنت پيغمبريست       بوده با اين شــيوه يكسان درد دل

مــر تــرا همــــواره در رنج و بلا    صبر مـــي بخشد فـراوان درد دل

او مرامش وحدت و همبستگيست    تا در اين ره كيست خواهان درد دل

طـــالـب آزادي و وار ســــتگـي       ميكــند با مــــرد مــيدان درد دل

تا گــران نايد بــــه طبع اين و آن     هست شاهين را بمـــيزان درد دل

بـود خــوانا خـــواند مش سرتابپا      عاري از اغـلاط و نقصان درد دل

هـر ورق هر صفحه و هر سطر را      داده زيب صـــد گلستان درد دل

چيز فهمان روي وي سوي شماست     خــوش بود با اهل ديوان درد دل

ايـــن متاع نغــــز بــر داريد زود    تا نگـــردد دست گردان درد دل

زانكه گويند هر جديدي را لذيذ     مـــي نمــايد باب دندان درد دل

همچو هاتف بوده شاهين بي طرف

كــي كند با دسته بندان درد دل

يك شب پر خاطره

شب گذشته كــه مهمان دوستان بوديم    دو پاس از غـــم ايام بر كِــــران بوديم

پذيــره گان همه اهــل نجيب ايران بود    ز قــــدر داني شان گـــرم امتنان بوديم

اگـــر چــه تازه شــده تار دوستي پيوند گمــــان بريم بهـم دوست ساليان بوديم

بـــه يمـــن طـــبع سخا پيشهء سعيد آغا گــــواه معرفت هـــم يگان يگان بوديم

كـــرم نگــر كـه ز بدو ورود تا بخروج  بد ستبرد طعام و شـــراب خــوان بوديم

ز شــور ساز و نوا مستــي و كف افشاني  دو پاس شب همه مسحور نغمه خوان بوديم

فضايلي كـــــه بديديم زان خــرد مندان بعــــرض مدحت شايسته نا تـوان بوديم

لطايف سخــــن نغـــز مـحسن آغـــا را  بگـــوش هوش هـــمه سامع بيان بوديم

دل و دمــاغ وي از نــور معرفت روشن بدان فــروغ كــه او ماه و ماكتان بوديم

چنان تكلـم معمول وي فصاحت داشت    كـه در تحير از آن جاد وي زبان بوديم

ثنا بـه همسر معنـــي شـــناس او نسرين ز فضــل وي بگلستان  و بوستان بوديم

بوصـــف ذوق نفيسش برسم و نقاشي    ز نقش مانـي و بهزاد قصه خوان بوديم

بياد صبح در آن شب كسي نبود هاتف

بفكــــر عشرت جاويد بيگمان بوديم

در سفر لاس ویگس گفته است

با رفـيقان لاس ويگـــس ميرويم       يا بمــــوتر يا مــينوبس مـــيرويم

ســوي آتش در قمار است و بود        گر همه خاريم وور خس مـيرويم

ديگــران در پيشرفت زندگيست         ما در اين ره يكقـدم پس مـيرويم

دوســـتانرا مــيل ام جــي ان بود      ما بسير سركس سركس مـيرويم

ســـاز امــيد است مــاشين قـمار        زان بذوق آن شــرنگس مـيرويم

هـــاتفا مـا در طلسم افــتاده ايم

گرچه ميگوييم بس بس ميرويم

بازگشت:

سر گران از لاس ويگـس ميرويم       چون گنه كاران بمحـبس ميرويم

مـــا بحيب پر ز ايرواين آمــديم      دست خالي اين زمـان پس ميرويم

سفر از ايراواين بسانفرانسسكو

سانفـــرانسسكو ز ايرواين ميروم        مــــن بــه تبع دوستداران ميروم

من ز خـــود هرگز نـدارم اختيار        ميبرد هــــر جــا كه ياران ميروم

مــوج الفت سر كشيد از بحر دل      انــدرين ره رو بطــــوفـان ميروم

من كـه دل بر لطف ياران داده ام        هـر كــــجا جمـــعند اينان ميروم

ايـن رفيقان شـــهسواران و فاست        گـــردم و پشت ســـواران ميروم

شخص لالا^(1)[3]شمع الفت بوده است       مـــن بسير ايــن چـــراغان ميروم

دوســتان با وي اگـــر با پـا روند     من بسر چون گوي غلطان ميروم

تا كـــه خوش قلبي بياموزم از او       جـــاي كاكا^(1)[4]باز مهمان ميروم

بهــــر بيماران غـم دارالشفاست        شادمان نزد حليم^(2)[5]جان ميروم

منزل اخلاصــمندان دور نيست

هاتف از تن جانب جان ميروم

زاهد و آزاده مرد

بــــــره زاهـــدي پيـش آزاده اي      همي خواند حديثي ز خُلد و جحيم

كه تاكــي سر از نـشة بــاده مست       كـــه تا چند بـــا ســاقيا ني نديم

سرت تا كجـــا غـرق بحر هـوس       دلت تا بـه كـــي غرق ناز و نعيم

بدستار و چـــلـتار منگــــر سبك       كه در حشر كارت نگردد و خيم

خيال و هـــواي معانـي چــه سود        نخـــواني چــرا ســكة زرو سيم

چو مـن گرنه ئي سال و مـه معتكف        نيابــي نجـــات از  عـــذاب اليم

چـــه گيري بـه شهر ملاهـي مقام     چــه باشي به كــوي مناهي مقيم

مـرا آخــرت شدز طاعت درست     ترا عــاقبت از معاصــــي دو نيم

من از راستي راست همچون الف        توئي از دروغ و كجي مثل جيم

مــرا دل بنام صـمد در صـــحـت         تــرا دل ز شـوق صنم شد سقيم

فرامـــوش كــردي دعـا و درود      كشيدت زره مـكـــر ديـو رجيم

چنين پاســخ آورد آزاده مـــرد     ز گفتار ســـعدي به سوي كليم

(شنيدم كــه در  روز اميد وبيم)

(بدان را به نيكان ببخشد كريم)

در معرفي سرد بير بلند خيال و پرمايه ايراني سياوش آذري

دوست آقاي روح الله عبيد كه با افغانستان عزيز در نشرات

خود ابراز علاقه نموده است

گــرفته روي ز من شاهــد وصـال سخن   زمــان زمان فتدم چشم بر جـمـال سـخن

كمــال فضــل سياوش آزري داده است    زبـان خـامـــة بشكسته را مجـــال سـخن

كمند فكــر من هـر چند نا رساست ولي   خوشم كه دوست بمن ميدهـد دوال سـخـن

بود حـــلاوتش از شــهد ناب شيرين تر    بقـــند پارســـي آمــيزد ار زُلال ســخن

اگـــر بوصف سخندان چـــو من نپردازد      بگو كه چيست و چه باشد دگر كمال سخن

اديب فــاضــل و داناي نكته دان كه ازاو   بشرق و غرب بلند است قيل و قال سـخن

گــــه از رسايل فرهنگ صفـحه بشمارد  گهــي بــاوج سياست پـــرد ببال ســخن

سخن طراز سياست ز فهـم و ذكر رساست      ز وســـعت نظـــر و غـور بـر مآل سـخن

ز عمــق فكــرت او با بنان عـقل ســليم   شدست باز بســـي عقـــدۀ محال سـخن

حقايقـــي كــــه ز افغانستان بنـشر سپرد     مــــوفقانــه بـــدر شد ز انتقال ســـخـن

ازان بــــرادر همكـيش و همــزبان شادم  كـــه ياد كشور ما كرده در خلال سـخن

زطبع نازك و درد آشناي وي چه عجب    بوضغ ميهن همـسايه عــرض حال سـخن

رســـيده دانش ايـرانيان بــاوج كمــــال     ز آذريست ازان رفـــعت كمال ســـخن

كنون سخن كه بكرسي همي نشاند اگر    تـوجهـــي نكند آذري بحــــال سـخـن

بجاست قايل سحـــر حـلال خـوانيمش    كه بس فصيح و بليغ است در خيال ســخن

زبس بصلـــح و صـفا ميكند دُر افشاني  بران سرم كه شـوم منكر جــدال سـخن

ترا اداي كلام آنچـنان نشاط افـــزاست    كــه تا بحشر ز دل مي برد ملال ســخن

چنانچـــه ابـــر فـزايد بـــرونــق گلشن     به تر زباني دو چندان كني جمال سـخن

تويي مصـــور معنـي چـو نقش را ماني  بمـوي خامۀ فزايي بخط و خـال سـخـن

تأملـــي نكني در جـواب طـرح سوال  كـه باشدت يد طـولي بار تجـال ســخن

کلام نغز تو بالجـمله شعر منشور است بجـــای نظم کند بـهـــتر امتثال ســخن

بگلــزمين دري هـــم بيا فگــن نظري     كـه نيشكر زده سر جاي نونهال سخن

هميشه تاكـه بود كاروان فضل و ادب  بدهـــر عرضــه گر مال يا منال سخن

مـــتاع نطق و بيانت بود صـباح و مسا   مـــدام جالب و ارزنده در قبال سخن

تو باش صــدر نشين آذري مرا هاتف

بسست گر برسم در صف نعال سخن

خاطره يك شب

شبـــي بــودم به بزم دوست مهمان       كه خود زين کار وارون گشتم حيران

بمـــن ميخـــواست تا آمـاده سازد      كباب بـــره و كـــبك و فسنجـان

بـــدو گفتم كــه در مهمان نوازي       بـــه تشريفات بر مــن دل مسوزان

غـذاي روح من ناز است و عشوه       مـــرا بر سفـــرة رنگين مــده نـان

بـــدشنامي كــه دل را تـازه سازد      نمـــي ارزد كباب و مــرغ بــريان

نـــگاه مـــن بــران لبهاي خـندان     گوارا تــر كه از خضر آب حيوان

طعام خـــوان عالـــم را چــشيدم       ندارد حــظ يك جـــو مهر خوبان

ولي از جمع خــوبان هم همـانش      كـه در دل مــــي نشاند تير مژگان

بــكام نــو طلبگاران مــــريــزان     شراب لعــل ناب خـــويش ارزان

بپاس آشنايـــي هـــاي ديـــرين        ســوي بيـگانه از مـــا رو مگردان

همين دولت بهاتف بس كه دارد

نــگاه گـــوشۀ چشم تو ارمان

اسپ سواري در سال 1323 هجري، شمسي در آنوقتيكه سرك تنگي غارو بجلال آباد وصل ميشد و با هيئتي براي تادية اجرت كاريگر هاي سرك بين سروبي و جلال آباد تردد داشتيم.

از سرخـكان كه تا به سروبي شدم روان      بـــودم سوار بر سر يك اســپ مـاديان

چـــيزي نبــود در بدنش غـير يال و دم    وز گـوشت نيز بر تن او غير اســتخوان

گويي نخورده است جـو و كاه هفته ها   از بسكه بــود لاغــر و كمزور و ناتوان

از مـــن مپرس شـهرت زين و لجــام او     دمچـي و تنگ و قيزه همه بود ريسمان

پـای رکاب راست کشال اسـت تا زمین    پـای رکاب چــپ متوجـه بـــه آسمان

گـــه سرفه مينمايد و گـه شـيهه ميكشد   قمچـــين نخورده مثل شتر ميكشيد قان

سه گام پس رود كه نهد يكقدم به پيش   ده بار ايستد كــــه شود ده قـــدم روان

گـويا كه اِرغـــه رفتن او را نديده كس   باري رسيدم از دُك و دُكلان وي بجان

مانــدم عـقب ز اسپ ســواران تيز گام     بـا ايـــن تتوي بـد رو گاگير بـــي عنان

اردي بهــشت گـشته بمـــن دوزخ تيار      در چاشت گاه گـرمـي سوزان خـاوران

ابــــري بشد پــديد و بباريد بــي امان        نـاگاه اسـپ كشـتي شد و منش كشتي بان

گـــريان ابر و خندة خـورشيد مـاه ثور    الــزم كــند براي سفـــر چتر و سـايبان

ني اسپ را وسيله كه بيرون شود ز آب   ني بر من اين توان كه ز باران شوم نهان

از آب درگ و آب دبل چون شديم تير     خــرسنگ بود بين سرك در خـط ميان

تيزي بداد اسـپ و برآمد بفــرق سنگ   زين رفت سوي دم كـه خبر گيرد از فلان

زين را دو بـاره باز به پشتش گــذاشتم   بستم ز منج دمــچـــي او تنگ بر ميان

آندم كــه تـازه منزل مقـــصود يـافتم   شــد كامـياب توسن بختم در امتـحان

بنوشت خـر سـواريش هاتف بارتجال

زان پيشتر كـه دست برد سوي آب ونان

****

صندوق سازی شور بازار کابل سال 1322

گوشتابي

لطيفه ايست كه طبع زود رنج هاتف باري از كلمات كنايه آميز دوست خويش متهيج گرديده بياض صفحه را به كلماتي چند گله آميز سياه ميكند- مدعا آنكه چند جلد كتاب انگليسي و فارسي ويرا به وقاية سبز و سرخ از نشريات فاكولتة حقوق دوست هاتف به امانت خواسته بعد از دو سال كه دوستش از رستاق مراجعت ميكند و هاتف استرداد اماناتش را ياد دهاني مي نمايد سامعة او را جملات جوابية طرف خراش مي دهد كه به هاتف مي گويد (هر وقت كه شما بزبان انگليسي خوب آشنا شديد كتاب هاي تانرا مي دهم)

از آنجا كه موضوع سوال و جواب اعادة كتب امانتي بوده و هاتف با دوست خود سالها هم صحبتي داشته و از مدارج علمي همدگر آگاهي داشته اند و در رستاق كدام دانشگاه و يا سازمان علمي عالي و عاجل وجود نداشته كه در مدت دو سال با داشتن وظايف ماموريت باعث تغير كلي سوية جناب شان گردد و مقايسة فهم و دانش هم درين درخواست كتب امانتي موضوع بحث نبود همان است كه هاتف تكاني خورده و دوستش را به استرداد اماناتش گوش تابی می دهد.

صــبا رو انـــدكي تند و شتابي          نفس دزديـــــده سوي اندرابي

از اين ناخوان مطلق چند حرفي         بدان صـــاحب زبان كن آفتابي

بقتلش گـر بر آري تير و خنجر         نرنجـد عاقــل از حرف حسابي

حـنا از خـــون ما بستي تـرا شد          دو دست شاهــد معني خضابي

ايا از بحــر معنـي گشته سيراب           حـــذر از تشنه لفـــظان سرُابي

من و جهل و همين خفت پسندي           تو و علـــم و همان عالي جنابي

من و دايم به خود نفرين فرستن         تـــو و بر ديگـــران پند خطابي

غرض زين غنچگيها آنكـه بايد           بـــه مطلب داد آهنـگ عتابـي

كتابي چند از مــن برده بـودي        كه بودش پشتي سبز و گلابـي

از آن شد تو سن علمت بجـولان      كـه تا رستاق كردت همعنانـي

همانا بــــوده در جنگ زبـانـي         تـــرا شمشير بهـــــر فتح يابـي

به ناكامان بده اكنون كـه بـرتو        ضرورت نيست بعـد از كاميابي

مـــرا دادي نـشـان در روز اول         تو باغ سبز و سرخ و زرد و آبي

كــه وقت باز گشتن آن امانات       كني تقديم بي اعصاب خـرابي

بشيرينــــي سوالي از تو كـردم          بتلخي مي كنـي حاضر جـوابي

كه مـي خوانم زبان خارجي را        همين مــن ميزنــم حـــرف كتابي

كـــه زر را بهـر زرگـــر آفريدند      و يا سيخ اســت مخصـوص كبابي

نيايـد چـــرم بهـر ديگـران كار         بجـــز در پينة مشــك ســقابي

سخن در موقع اش زيباست ورنه       چـــه نسبت شـير را بـا ماهتابي

منـم مــانند با تحــــويل داران        بقطع و حجم كاغـذ اضـطرابي

به پيشم سي ورق از بيست بيش است       بدين معنـي منـم مـــرد حسابي

بدانـــم يا نـدانم مسترد كــن         همـان چـنديـن كتاب انتخابي

گران نايد به گوشت حرف هاتف

امانت مـــي دهـد اين گوش تابي

                  

شفاخانه گونتن برگ آلمان 4 قوس 1345 هجري، شمسي

مطابق 6 نوامبر 1966 عيسوي

حق ويتو

بـــــرة نرم چـــرم خوش مويـــي       آب ميخــــورد بر لب جـــويــي

داشت گـــــرگ گـرسنه آنسوتر       پــي خـــوانخوارگــــي تگاپويي

خواست ذيحق نشان دهد خود را        همچــــو شيري بصـــيد آهـويي

بانـــك بــر بـره زد ز روي عتاب       هــــوش نبـود تـــــرا سر مـويي

تيره سازي بــــدست و پــاي كثيف       آب شفاف همــچـــو لولــويــي

ميــفـــرستـــي بمـنش گل آلـود        ميدهـــد آب طــرفـه بــد بــويي

ايــن ادا هــا نـدانمـت از چيست       زده از نـــاز چـــين بـــر ابـرويي

سخت گستاخ و مجــرمــي شايد        كــه زخشت تـــو سـاخت مشكويي

بره پوزش بخــــواست زانكـه زوي        رنجـــه شد طــبع معـدلت خويي

گفت انـــــدر فـــراز رود جناب        در نشـــيبـم منـــي دعـــا گــويي

جــــــز ز بـــالا بجــــانب پـايين         آب جــــريان نـدارد هــر ســويي

شايــد از چشممه تيره باشد آب       كــــه رسد بـــر مـشام تان بـويي

گــــرگ گفتا دليل تــوست قبول          كــــه بــدادي جـــواب نيكـويي

ليــك يكسال قـبل در هجـــوم        داشتـــي هـر كجــــا هيـاهــويي

كشتن بـــد زبــــان روا بــاشـد        چــــونتو نبود بدهــر بـد گــويي

گفــــت مــن تازه شير مينوشم       از دو پســــتان همــچــو لـيمويي

ســال پيشين ببطن مــــادر خود          داشـــتم ســــر مــيـان زانــــويي

گفـت حقــا برادرت گفته است          بـــد مــــا را بــــه بــرزن و كويي

گفت كـــي مــن برادري دارم         نــــاتــــوانم ز زورِ بــــازويــــي

گــرگ گفتا تو گفتي يا او گفت           ايــــن ندارد دگــر مـــن و تـويي

لــــب ببند از بهــانــــة بيجـــا         اينچــه حشو و خلاف ميگويي

مــــا بزرگان اين جهان هستيم      هـمـــه داريـــم حـــق و يتويي

بره را گرگ بـرد و ديدن داشت      در كـف ديــــو دد پـــريرويي

ســـــوي كشــتارگاه آبـايــي      جنـگل سرو و كاج و ناجـويي

غرض آن بخت كشته را بلعيد      همچـــو افعـي يكـي پرستويي

زور قـــالب ندارد اي هـــاتف

چون سياست كه پشت و پهلويي

گلة دوستانه در تاخير مكتوب

ديريست كـــه ياد ما نكردي     اين كار نكو چـــــرا نكردي

گفتـــي نكنم ترا فـــراموش    بر وعدة خـــــود وفا نكردي

تشويش مــــرا شدي روا دار     بنگر كــــه چه نا روا نكردي

بر نامه كشيدي يكقلـــم خط     اين قصد بـود خـــطا نكردي

مــــن گشته اســير درد پيغام اين درد مـــرا دوا نكــــردي

زين پيشترك بمــــاه و هـفته   ارسال خطت قضا نكــــردي

اكنون چه شده كــه ياد ما را   از مسكو و وارسا نكـــــردي

بيگانه چنان شدي كــه گويا     يك پرسش آشنا نكــــردي

ني قاصـــد و ني پيام و پيغام ايدوست ببين چهـــا نكردي

تو آب روان شدي كه امسال   رو بر جهــــت قفا نكــردي

در تيليگــراف و تيلفون هم     حرفــي نزدي صدا  نكردي

ني آمـدي و نه خط نوشتي    بر دست و بپا حـنا نكــردي

گر رنجه شدي چرا بمكتوب از مـــــن گلـة بجـا نكردي

گفتند بغـــير خط نوشتــي يعني كـــه لحـاظ ما نكردي

در عرصة چار ماه و ده روز پـرواي مــــرا چـرا نـكردي

زانرو كـه نبود با منت كار         يك كار بـمـــدعــا نكردي

پس معنــي بيوفا چه باشد       گـــر حـــق وفـا ادا نكردي

گيرم ز تو بيخـــبر بمردم

هاتف كُشتي بلا نكردي

***

به آنانيكه با زبان دري كم لطفي نشان ميدهند

يكيست اصل تو و نسل دودمـــان دري    ندانمت ز چــه افتاده يـي بجــان دري

نظر بصفـــــحـــة تاريخ افگنـــــي بيني       ز عمـــر خضـر فزون عمر باستان دري

گذشته هاي بسي دور را چــــو بشگافي       بـــژرفـناي زمـــان مــيرسد نشان دري

ذخــــايريست مسلم بمــوزه هاي جهان       كتيبه و كتب و لوحـــه ترجــمان دري

خـــــرام تـــوسن نازش بآريـــانـــا بود       بهند و فارس كشانيده شـد عـنان دري

چــــه عالمان و بزرگان و عارفان دارند    كتابهــــاي عريض و قطـــور زان دري

سه شاعر حنظله عباس و بو حفـــص بودند     هــزار سال از اين پيش نو خـطان دري

شهـــيد و رابعـــه و بوالمــــويد بلخــي       بعصــر خويش همـه بوده قهرمان دري

ابو علــــي محمـــــد بلعم مترجم طبري     ز نثر كامل خــود شد خــدايگان دري

ز نظم رودكـــــي آن پيشتاز شعر و ادب           بنا شـــده اسـت سرآغــاز داستان دري

دم از فصاحت و حرف از حلاوتش زده اند        همــــه رسايل فرهـــنگ در بيان دري

دري بدرب و بدربار و دره منسوب است     از اين سه گشته بــرون نام باستان دري

ز بحــر ساحل و از مهر سايه آگه نيست       تو نيز بيخـــبري جانـــم از جهان دري

مگـــر كه در صدد كشف گنج قاروني      كه طُفره رفته يي از گنج شايـگان دري

سزد كــــه تيغ زبـــــان در نيام باز نهـي     دهــي چو گـــوش بشيريني بيان دري

ز آفـتاب چــــو خفــاش چشم ميپوشد     كســــيكه ميكند انــكار از زبـان دري

براي عــــرض وجـود زبـان بسنده بـود       همين قــدامت تاريخــي ارمغـان دري

ز صـاف بــادة افــــكار نغـــــز انساني        پر است رطـل گـــران سبوكشان دري

ز شاعران بهـــار آفـرين طربخـيز است       بچـار فصـــل تر و تــازه گلستان دري

هــــزار هـــا دُر نــاسـفتة سخــن دارد         بچشم عقل بيفگــن نظـــر بـكان دري

ببلخ و غزنه و ايران و هند و خــيوه و مرو     جهـان بزيرنگين داشت خسروان دري

شنيده ام ز پژوهشگران غرب اين حـرف         كـه پر فصيح و بليغ است طوطيان دري

ترا كــه كل جـديد لذيذ خــوش باشد     مرا قدیم و گواراست شهد شان(1) دري

سخن دراز شد اي مدعـــي بمن بنماي     كـه تا چه داري از اين نخبه هـا بسان دري

منـــم ثناگــــر افغانستان خـــود هاتف

شدم برغــم تعصب مديحه خوان دري

سال 1310 هجري، شمسي

 مكتب ابتدايي

تا بجـــانت دلـــبرا بنيان و نيكـــر ميكنــي

در طــلسم جلــــوه بر عشاق محشر ميكني

ز آســــمان آيد فرو بهـــر تماشايت ملك

گر توجــه سوي ميدان باكــــر و فر ميكني

شـــد بهــــار و باز و اليبال رايــــج ميـشود

از شمـــيم كاكلت ميدان معطــــر ميكنــي

زيرنت يا ضلع يا سرويس خواهي كار كرد

يا مگــــر از قـــابليت جــا بـه سنتر ميكنـي

بر زمين افتد چـــو مــور و بر نخـيزد تا ابد

شوت محكم بر سر هــر كس برابر ميكني

سر بسرسه شوت مضبوطت چـو بردارد كسي

پيكرش را يكقلـــم زير عرق تـــر ميكـني

ميرساني زيرنت يكدم دوصـــد پـاس بلند

سنتر طرف مقابل را تـــو ششدر ميكنـــي

پوره كردي گر زشوت سرنتي تالاست پاينت

چك چك شادي بيك سرويس ديگر ميكني

زانكه ازيكدست هرگز بر نمي خيزد صدا

مي دهي پاس زياد و شوت كمتـر ميكني

خون پرد از دستها گر توپ سنگين ميزني

بشكنـــي دل زير پا از بسكــه لنگر ميكني

نيست ممكن تا زصد شوتت يكي خارج رود

امتيازي حاصــل از اسكاوت ماستر ميكني

بس مهارت كرده اي حاصل بهر كار سپورت

نام خــــود را در المپيك ثبت دفتر ميكني

گر بدين ترتيب رو برطرف فت بال آوري

همقــطاران را بفــرياد اي فسونگر ميكنـي

بيك يا فــول بيك يا فارورد سنتر ميشوي

يا ز تمكـــين ميل كار گـــولكيپر ميكنـي

در دويــدن ز اشتياق سبقت اقران خويش

پاي خــــود را همسر بال كبوتـــر ميكني

از هــــوا كيكت به آساني نمــي آيد فرو

داخل گول توپ را چــون باد صرصر ميكني

وقت پينالتي زدن در گـول مي ايستي دلير

از متانت خــــويش را سد سكندر ميكني

در شتاب توپ گر كس همسري با تــو كند

كار او را گــر برابر شد به شولدر ميكنـي

سكتگي آمــــد بطبعم خامه را يكسو نهاد

ماند ناقص اين غزل هاتف چه باور ميكني

* * *

از زبان خواهر هاتف بي بي زيبا

سروده شده است

كه بودم شور بختي غم سرشتي بي سر انجا مي

ز لذات جهـــــان در زندگاني بسته احرامي

در شادي به من نكشود يكدم خندة صبحي

رخ راحت به من ننمود باري چهــرة شامي

نـه ظل عاطفت جـــز ساية ديوار منزل بود

نه مهـــر الفتي جـــز آفتاب گـــوشـة بامي

ز جام و ساغر و پيمانه بودم بـي خـبر اصلا

وليكن آشنا بودم به طشت و طاس حمـامي

بخوان زندگي لذت نبود از شـور و شيرينم

وليكن ديدم از شور حوادث تلخــي كامي

گهي با سختي ايام دست و پنجه كردم نرم

گهي دست و گريبان با شرور نا بانجـــامي

بدان پيمانه در مطـبخ گـه و بيگاه نان پختم

كـه پنداري ز جنس پختني نگذاشتم خامي

برادر را كــه كردم خدمتش را سالها ديدم

كه كرد از من دم پيري گـــريز نا بهـنگامي

گله مندي نميكردم از او گـر ناتوان مي بود

كه از ملك و زمين و نقد و جنسش بود ارقامي

اخـــوي ديگـــرم هاتف مـرا آورد امريكا

در اينجا هــم نديدم تا به آخر روي آرامي

(يار غمگسار من قاري)

يار پر غمـــگسار مـــن قـــاري        ياور و دستيار مـــــن قـــــاري

روز محــنت انيس رنج و غمـم        نور شب هـــاي تار مـــن قاري

در كم و كيف مفــرط و تفريط        باعــــث اعتدال مـــــن قــاري

سامــع حرف هــــاي واهـي من       واقف حـــالت كماهـــي مـــن

توتيا ديــده گــــرد چشم مــــرا     نشه خـوانده است درد چشم مرا

زين تصـور كـه در حريم وصال        شكوه كـردن بزعـم اوست وبال

نالش هجـــر و يــآس بنده حقير         ذوق ســـر شار ميكــــند تعــبير

از منش اي صــــبا ســلام رسان     و انگهـــــي اينچـنين پيام رسان

كــز رسيدن بچشمه مطلب چيست      تشنه محـــتاج آب مـــي بـاشـد

جـرعـــة گـــر بكام او نچـــكد        بحـــر بــروي سر آب مي بـاشد

آنكـــه در كعـــبه جستجو دارد         صاحب خـانــه را همي خـواهد

كعبه و طـــور منزل وصـل است       يار گـر جلوه گــر نشد فصل است

سير گـــرديده نان نمــي خواهد         صاحـب گنج كان نمـي خواهد

قصة طـور خـوانــده است نديم       لن تـرانـــي شنيده است كلــيم

كوه قاف است ليك عنقا نيست        فلك چارم است و عيسي نيست

حضـــرت بيدل بهشت مـكان       داشت در وصل اندوه هجـران

وصل بودش ولي نداشت توان       كــه نگــــه افگند سوي جانان

عاشقي را بسي حكايت هاست       وصل را عالــم شكايت هاست

تا به آرامـي اش رسيدن نيست        كار بسمل بجــــز تپيدن نيست

بي مكين مطلب از مكان حل نيست        عشقبازي مجـــاز مرسل نيست

دل هاتف ز داغ معــذور است

آشكار از سراغ معــذور است

تحفة يك دسته گل در شفاخانه

يكدسـته گلــــي مفــــرح ذات     پس منظــــر وي زوال آفـــات

در رنــگ بسـان قـــوغ آتـــش     در بو چـــو نسيم صـبح دلكش

بر بنده خــــدايـگان اخـــلاص     با شيوه و بـا طــــريقـــة خاص

از روي جهــــان جـهـان ارادت     آورد بـــــه تحـفـــــة عــيادت

گل گل بشگــفت غنچـــــة دل        زان رايحـــه اي خلـوص كامل

ديــدم كــــه پس از وداع ياران        آن دســـته گلاب آتش افـشان

با جلــــوة لالــه هـــاي نعــمان     افــــروخت بديـده ام چـراغان

پس بــــرد مـــرا بكان ياقــوت        زان سان كه پريـد از سرم قوت

اين گل بـشفق مشابهـت داشت         رشكي بدمـاغ سوري ميكاشت

گلـــنار تـــر از گل حــنا بــود     از وي بــــدل عقـــيق جــا بود

يـــاد آور عـــشق اولــــم شــد       افــسانـــــه گـــر مـطـــولم شد

رنگي كـــه مـرا بر آن يقين بود        رخــساره و لعــــل آتشين بـود

 ديگــــر بـــه جهان نبود رنگي        تـــا بر سر آن كـــنـم درنگــي

در آتــش حسرت رخ و لب

در ســـوختنم ز روز تـا شب

رمضان

رمضــان ما هيسست پـر از بـركات        رمضــان راهيست از بهــر نجات

رمضــان درس تسلـيم و رضـاست       رمضان ياد حــــال فقــــر اسـت

رمضـان سر شار از رحـــمت حـق      رمضــــان دارد از فيــض ســـبق

رمضان مشقي است بر صبرو شكيب      رمضان جهديست بر ذكر حبيب

رمضان سر كوب بر نفس بـداست        رمضــــان شلاق بر دیو دد است

بعـــــد یکسالـی از لطـف خـــدا       مهـــــمان عــــزیز آمد سوی ما

از دل و از جـــــان عـزتش باشد        لازم ادا بـــــــرمــــــا و شــــما

در اين مه نيك بي شك و ترديد       نـــازل شده است قــــرآن مجيد

شب قــدري كـه بي چرا و چـون       از هزار ماه است در خـوبي فزون

رويتش حتمي است اندر رمضان         رمضـــان آمـــد آمـــد رمضـان

بر شكــــم بنده هــاتف بـرسان

مـــرضش روزه بكـند در مــان

قطعه در اداي ما وجب (قرض)

با دوست ميسر نشدي قُرب حضور        بــا ديــدن روي او نبــودم مقــدور

يك شب بفــراق يـــار ميــناليــدم     در كلبه ويرانه تاريـك چــو گــور

شــــمـعـي بتســلي نــگــه در دادم    شايد كه رخ كــسي ببـينم در نــور

مژگان نكشوده ديده برطرف چراغ      پروانه گـكـي در نـظر آمــد از دور

تا چشم بهم زدم كه در پاي چــراغ       بال و پر خود سوخته افتاد چو عـور

گفتم كه نه شرط عشق بي حوصلگيست

گفتا كه اداي ما وجب بود ضــرور

(مدعي سست و گواه چست ندارد معني)

صبحــــدم باغ چـــو از مهـــر بشد نورانــي

گشت پـــروانه نمـــودار بصــــد رنگينـــي

پر بيفشاند و هــــوا كــرد و بدل بست خيال

تـــا ز لعل گل ســرخــــي بمكـــد شيريني

آمــــد و طـــوف كنان در بر گُلبن بنشست

غنچه بشگفت و براو خنده زد از خــوش بيني

بــــوي گل را ز سر شـــوق چشيدي بمشام

تا تو گـــويي كــــه دهـان ساخته باشد بيني

لب خــــود بر دهــــن غنچه همـي مي ماليد

باغبان ديـــد و بر او بانگ زد از بــــد بينــي

زود بر خــيز و همين لحظه برون شــو از باغ

كــه تو هـــم مثل من آموخته يي گل چيني

گفت پروانه كـــه بر خاطر گل نيست گران

همچــــو شنبم نكــنم بر رخ وي سنگينـــي

چه شگفت است كه گل شاد و تويي سخت ملول

مدعـــي سست و گــواه چست ندارد معني

از پي سر زنش مــــردم خــــود بين هـاتف

كس نيـاورده بـــدينگــــونه مـــثال عينــي

رند همه دان (مشنوي)

به نقـل قـول از يك نيك انديش      شـنيدم اين حكايت رفـتم از خـــويش

بـــه شهـري از بلاد ملـــك ايران       كــــه نـام نـاميش بــودي همــــدان

صــداقت پيشه مــــرد فحــل دانا       فــــزون از لـفــظ پـي بــــرده بمعنا

با عمــــال نكـــو گشته فـــراگير     روال زنـــدگـــــي بــا راي و تـــدبير

ز اقـــران وصف ممتازش همين بود        كـــــه بــــي انـدازه انسان امين بـود

به هــــر جا نام نيكش جا گــرفته      بــــه نیکـــی میـتوان دنیا گـــــرفـته

امــانت داری وی شهـره گـــشته     بـــه این و آن محـبت مـهــره گـشته

قضـا را تاجـــر صــاحب عقـيده         كــه وصف حـاجـــي يوسف را شنيده

برون ميرفـــت با عــزم تجـــارت       بــــراي نـفـــع و جبران خــــسارت

بزيــر دل ز رفتن پـــر حــذر بود     درون خـانــــه تشويش خطــــر بـود

چگـــونه طـي كند كوه  وكتل را     اگــــر با خــود بـرد خـار بغل را

ميان خانـــه تاجــر دختري داشت        كه از حسن ووجاهت جوهري داشت

چـنان شايان بـه طــرز دلبري بود       كـه نازش صد جهان رشك پري بود

اگــــر وي رب نـوع نور مي بود     زشرمش مهر و مه مستور مي بود

سخن كـوتا كــه با هـر اهتمامش     كـه باشد هــوشـدار عام و تامش

كــه بي ترديد از او باشد مواظب        بـــــود تا رجــعت تاجـر مـراقب

بكس راسخ نگـــرديد اعتـقادش       كـــه مطــلق جلب دارد اعتمادش

بخــود مي گفت اينجـا با تاسـف     اميني نيست غير از حاجي يوسف

بشد در محـضـــر آن ذات عالـي      كــه همه دان ز مثلش بـوده خالي

بآن صوفي صافي حال خود گفت       مسافر گشتن و اشكال خود گفت

امــانت را پذيرفت آن خــردمند     دل تاجر ز مهرش گشت خورسند

با دخـــال سرايش اِذن فـرمــود     بروي آن پـري رو  درب بكـشود

دگـــر روزي روان گـرديد تاجر      سوي مقـصد بــــه اطمينان خاطر

غـرض در پرده با ذوجات مستور       بسر ميبرد آن  نـــو بـــادۀ حـــور

نميدانـــم چــــه نيرنگـــي بپـاشد    کـه قاضی از سراچـــه در سرا شد

نقاب افگـنده بود آن مه ز رویش     کــه قاضــــی را نگه افتاد سویش

چنان قطب زمان را ساخت مدهوش      كه گويي از سرش پرواز كرد هوش

از آن پس نا مـــرتب بود خوابش     نبودي اشــــتها بــــر نــان و آبش

بلــــي از يـك نـــگاه نا مـــوافق         برآن دختر بصد دل گشت عـاشق

جـنون عشق ميگفتش در آويـــز       امانت گـوش مـي تابيد كـه بگريز

خيانت در امانت نقص دين است        ولي حكم محبت غير از اين است

بهـشت  نقد بــر عشاق كام است      بهشت نسيه پس انـــداز خام است

زحلوا صرفه بردن دين چه كار است        چـو از بهـر گلو سـوزي تيـار است

حـــريم عشق بحر حولناك است        كه هر ساعت درآن بيم هلاك است

دمي كــز عقل خـود ميبود راضي      چنين با خـويشتن ميگـفت قاضي

نسازد خـــاك امانت را خـــيانت        بــــه انـسان خــيانت كار لعــنت

چو ميشد عقل پيش عشق مغـلوب        همه رفتي به نسيان غير محــبوب

كه نفسش رام سازد همتش كـــو       چــو رام نفس گردد جرأتش كو

شب و روز اندرين سودا دچار است         براي حــــل مشكل بيقـرار است

شبي در حال ترس و اضــطرابش        مبارك مـرشدي آمد بخـــوابش

بـــدو ميگفت مــــن پير مغـــانم      ترا از اين تـــذبــــذب ميرهـا نم

برا زين شهـــر وكـن بال سفر باز       بيا يك چنــد روزي سوي شيراز

باين كوچــه باين خانه به اين نام      بيا تا عشق مجـــــنونت كنم رام

سـرا سيمه بشد از خـــواب بيدار        مرآن شخصيت صديق ودين دار

زهر ره چارة خود حصر مي ديد        ولي در خواب مرشد نصر ميديد

ز همــه دان برون شد بي تكلف       بامـــيد رهــــانـــــي از تـخـلف

سرش نشناخــــته از پـا راه ميزد       نه فكــر راه و نـــي از چـاه ميزد

بس ايام وليالــــي كـــــرد منزل      كـــه شد در حـومۀ شيراز داخل

چو رنجش رفع يك اندازه گرديد      بــــه پـرسان در و دروازه گرديد

ز عــابر در سراغ كوچه اش بود      نشاني آنچــــه نزدش بـود بنمود

كه آن وارسته را منزل كدام است         مقام مـــرشد كامـل كـدام است

نشان دادند بــروي خـانه اش را     سـراي كهــــنه ويــــرانـه اش را

بســـي آهسته دق الباب بنمـود      بـدون وقــــفـه بانـگ اذن بشنود

در آمـد كام خواهـان باسلامي        درون هـجــره ســقا بــه فـامـــي

چـه مي بيند كه پير پيچــه بسته        بصدر مصـــطبـه بي غـــم نشسته

زسيمايش عيان مهـــر و محبت        و ليكـن فارغ از رنــج و مصـيبت

دو تا مغبچه بي تكليف و زحـمت      ميان شان حسن وخـوبي كرده قسمت

بتن از بفت و ديبا كـرده خلعت      كـه بـر ايشان رشك مهـر آيد بطلعت

حسد حور و پـري را در جمال اند         بناز و عـشوه در عين كمـــال اند

كمــر بسته به خدمت نزد پير اند        كه گـویي وي امير اينان فقير انـد

نبودي جز خُم و جـــام صراحي        در آن منـزل مسائي و صباحـــي

دو گلرو از صراحي آب ميگون     به نوبت ريختن در جـام جـيحون

چـو شيرين كردي اش بالعـل نـوشين       بخـــورد پيــر دادي جـــام رزين

مقـــدم بــــوسه دادي از لبانـش       وزان پس ريختي مـي در دهانش

مغ ديگــــر صـرا حي ديد خالي     ز خـُـم پر كر د يك جـام سفالي

بقند مصري اش مي شكرين كرد     بـــــه پيش پير آن انگبين كـــرد

لب ور خسار وي بي بوسه نگذاشت          همـــي با ياري  مغ جام بر داشت

مسلسل جام هــــا شد خـالي و پر        نشد ظاهر زيكتن سكــر در خـور

به پيش خـويش قاضي منفعل شد        همه نيات نيكش مضمــــحل شد

برايش كام جــویي گشت مشكل         كزين سه تن شرا بي چيست حاصل

 زشا هد باز پيري مـن چــه خواهم       كه مـي نوشد مي و دارد هـوا هم

 دراين حـجره وظـيفات وكُتب نيست        مرا عـاتــي ز آداب و رتُب نيست

  بگفت اين با خودو يكباره بر خاست         برآن شد تا برا ه خـود شود راست

  در ايــــن اثنـا ندا آمــــد ز پيرش     بگــــويد بشنود مافـي الضمير ش

   دلـيل آمــــد و رفتت چـــه باشد     يك و يكبار بن بستت چــه باشـد

   طلـب مجــبور بر بنشستنش كـرد       مبارك پير مــات گفتنش كـــرد

  كـه اي سالك بچش آب عنب را       برون كـن از دلت دشنام و سب را

  كــه اين مي نيست غير از آب انگور       مـرا بــر باده نوشي نيست مقــدور

   چـشيد آن آب رنگــين را مسافـر      خـجـل شد ز اشتباه خــويش وافر

   ولي پـرسيد از آن پير خـــردمـند        کـه در این کار باشد پس چـه ترقند

   مرا زین طـُـرفـه رازت ساز آگـاه     کــه یکبار دگـر گـم کرده ام راه

   بدوگفتا كــه اي جــوياي  اسرار     نبود اين طــرفه اظــهارش سزا وار

  ســـر مـــردان بــدل پوشيده باشد     چو ديگ بي صــدا جوشيده باشد

  نه اين خـُم مملواز صهباي ناب است          زجنس آب هم رنگ شراب است

 مغ و جـــام و صـــراحي نام باشد              بـرنــــدان كار بـــردش كام بـاشد

 اگـر مـــا خــــرقة رندي نپـوشيم            بــه تـرك ذوق شـهـر تها نكو شيم

اگر خـود را به تقوا شهـره سازيم              ور از سبـحـه محبت مهــره سازيم

اگــــر عمامة سه ذرعـــه پـوشيم              وگـر در طول ريش چــنه كوشيم

بچشم مـــردمان منظـــور بــاشيم             بصــــدق و بـا صـفا مشهور باشيم

 چو تو سر گشته و آواره گـرديم                بـكار خـويشتن بيچـاره گــــرديم

  بگوشت يك سخـن آهسته گـويم             بـد آيد بر تـويا شايسته گــــويـم

 از آن تـــرسيم تا فاجـر نگرديم             امـــين دخـــتر تـاجـــر نگــرديـم

كه شمس الدين محمـد رند شير از               چــرا نگرفت عنان نفس خـود تـاز

بكــوي و بــر زن اين آوازه افتد             بـجــــانم از تــخـــلف لـرزه افتد

           شنيد اينحرف خوش را همه داني         بپــــاي  پيـــر خـــود افـتاد آنـي

از آن پس مانـــد با يـــاران حافظ

تمام عمـــــر از خــاصــان حافظ

باغ چهلستون كابل و در نهايت ابراز

ممنونيت هاتف از برادر دلسوز سرپرستش

شبــي در مـاهتاب عالــم افـروز        كه از نورش نشد فرق شب و روز

بباغـــي مـا و يـاران مــوسم گل       چوگلچين گشته خار چشم بلبل

برفتيم و در عـشرت كـشوديــم       بهمديگـــر محبت مي فـزوديم

بساط عشرت مــا مطـرب و مـي        صدا بالاشد از مـــزمـار وازنـي

صراحـي شد بدان نـوعـي بقلقل       كه بستان را بسر برداشت غلـغل

همه مسرور عود و چـنگ گـرديد      زفرحت جامه برتن تنگ گــرديد

ولي با اين همـه عشرت كــه گفتم        چو خـاشاك از رخ تحــقيق رُفتم

چه مي بينم كـه اين ياران جانـي        همـــه در فكـــر حــال ناتـواني

شده مغروق و از آينده مـحـزون      نشسته ز احتياج خويش در خون

دوگـوش و ديده شان عطف محفل       وليكن از علايق خــون شده دل

يكي اندر غـم تحـصيل نان است       دگــر واماندة ملبوس جان است

يكــي در فكـــر پيدا كــردن زر        دگر در چرت سامان وكـر و فر

يكي وامـــانـده بر وضـع معيشت     دگــر آوارة صحـــراي حـاجت

ولـي مـــن فارغ و خـــرم نشسته        دو صد فرسخ زمحنت دورگشته

دل از مــوج شقايق ميزند جـوش      زبوي عطر گل گرديده مدهوش

نـــه پــــروايي زنان و آب دارم       نــه تشويشي زجاي خواب دارم

نه كمبوديست در سامان تحصيل        مرا حاجت بود بي خواست تكميل

ز قيد و بست بيجــــا بـي خـيالم       ندارم رنج و غـــم آسوده حـالم

نه اين آراميم از مزد شست است      برادر غمگسار و سرپرست است

دلش از مــــاية  اخـــلاص مملو     دماغش از صداقت خـاص مملو

ديانت خـــانـــــه زاد خـلقت او       سخـــاوت دايمـا در خـدمت او

شــرافت جــايگـــير طينتش بود         نجابت در خمـــير فطـرتش بود

دلش روشن بذوق علم و عرفان     بود ساعي بطاعت از دل و جان

گل تـوحــيد ايزد بــو نمـــوده        تـــواضــع را ز اول خـو نموده

به تخت عزت است ازخاكساري         به سرتاجــي زده از بـرده باري

نـباشد جــــز در ايـــزد نيازش        اگر دارد سري با اوست رازش

زلطفش دشمنان سردر گريبان      ز رفتار نكويش خوش محبان

بســـي افـتاده دلسوز غـــريبان        بدل جا كرده فكروحال اوشان

نــه بندي تا ابد دست عطـايش       تـو يارب دور داري از بلايش

دهــي تـوفيق وي را بـر نياتش      فـزونــي بخش دوران حياتش

بدوكـن توسن مقصـود را رام     كــه بستاند ز لذات جهان كام

به آمالش عـطا كن كامگاري      ببخـشش در دو عالم رستگاري

ورا در سايـة لطفــت نمـو ده       وقـار و عز و جاه و آبــرو ده

اجابت كن به فضلت يا الهي

دعاي هاتف مسكين كماهي

* * *

مثنوي ذيل به تقريب شاگكاني يكي از دوستان مرحوم قريباً شصت سال قبل به هم رسيده كه بقرار رسم معهود داماد در چنين مجلس بصفت شاه و دوستان به ترتيب تقديم و تاخر شموليت دران محفل بحيث وزير و والي و قوماندان و سرمامور و رئيس بلديه و مامور پوليس، پولیس و آمر توقيف و نظارت مقرر ميگرديدند و بوظايفي كه باوشان ارتباط ميگرفت اهتمام مينمودند و شاه عروسي مانند شاه نوروزي (كه يكهفته و بيشتر و كمتر در زمان هاي قديم از جانب شاه اصلي گماشته ميگرديد) براي يكروز از صبح تا شام در محوطة مجلس كار فرمايي ميكرد و بصورت مزاح و خوش طبعي به مجرمين جزا داده ميشد وجزاي جسمي ازقبيل شلاق و بسته كردن بدرخت و يا پايه ها و ستونهاي عمارت و اگر حوض وجود ميداشت تر كردن و فرو كردن در حوض و يا بزير نل آب و بمبة چاه و غيره انواع ديگر و همچنان جزاي نقدي داير بضرورت مجلس از قبيل شيريني و ميوه و حاضر كردن ساز منجر ميگرديد و هيچ يك از دوستان از مقررات آنروز واوامر صادره سرباز نميزدند و البته در ضمن بعضي از دوستان بر بعضي ديگراتهامات وارد ميكردند  وپس از تحقيق در حال ملامتي محكوم بجرم و جريمه ميگرديدند بر روي اين رسومات هاتف و يكنفر رفيقش با شرح عريضة منظوم بالاي يكي ديگر از رفقاي حاضر در مجلس كه در مزاح و خوش طبعي نام داشت اتهام وارد كرده و تقديم شعبه عارضين كرده بوديم و ناگفته نماند كه جريان قصه تا يك اندازه بي هيچ هم نبود.

شا هـــــا بشب حناي شاهــــانــــة‌ تو لـــــبريز نـــشاط بــــود پيمانـــة‌ تــو

آنشب همــــگــي مست تماشا بوديم   آسوده دل از غصـــه و ســـودا بوديم

مســــرور بآواز خـــوش ساز و سرود در شـور و شغف بدور از چشم حسود

با عيش وطرب چو جسم با جان مــحشور     هفت كوه سيه از غم و اندوه شده دور

سرشار مــي عشرت و سرمست طرب   بي خـــار گذشت تا سه پاسي از شب

تا گاه بخــــورد سنگ بر ساغــــر ما   زان سان كه شكست دل همي در برما

زانجا كـه به تنهايي خــــود داشته بيم از خـــانه بـرون كشيد مان لاله عظيم

ني خـواب بديده بود و ني ديده بخواب    مــژگان سرمونداشت رغبت بحجاب

بيهـــوده مخـــل عشرت مـا گــرديد همچـــون مــژه مانع تمـــاشا گرديد

گـفتا كـــه بخيزيـــد شفـق داغ شده    در نوحـــه وگــــريه بلبل و زاغ شده

ني نام شبي داشت نه بر دست چـراغ   يك مرغ نداده بــود از صـــبح سراغ

در چنگ مــحافظـــين راه افتــاديم     بيخـود بدريش گـفتن شان ايسـتاديم

لالا كــــه فـــريب تـا نهــادش رفته    گفتا كـه بخــــانـه كيسه يـادش رفته

ده روپيه ز مــا گرفت با صـد تلبيس زان جمله دوپخـته داد در دسـت پليس

زانروي كـه پول رشوت وي كم بود پيداست كـه جور آمد ما در هـم بود

با گـــزمه مدارا به شر و شـور كشيد گپ تا به سپوت و سمت و مامـور كشيد

مقصد كه به پنج صبح با چون و چرا   از قيد ســــپوت و سمت گشتيم رها

آسوده ســــر شب و پس شب نارام     آميخت به غـصة سحـر عشرت شام

در حضـــرت شهـريار با عقل سليم        از دست پليس داد و از ظلــم عظيم

گر شاه بپرسد كه چـرا گول خوري     چون تشله بدست طفلكان لول خـوري

يك لحظه حديث سهوو نسيان گـويم         وانگاه جــــواب او بدينسان گـويم

جايي كــه بني آدم ما گندم خـورد       ما چون نتوان فريب اين مردم خورد

گــر سلطنتت بعـــدل و يا داد بــود    خواهي كه كس ازشاهي توشاد بود

خواهــم نه زياد جرم او را و نه كم

هم پول مــرا بگير و هم قيمت غم

* * *

پراگنده يادي از بعضي بزرگان و گذشته گان

همه شهر و ديار مـا قشنگ است       بزيبايي يـكايك رنگ رنگ است

بهــر جا يادگار و مانـدگار است        نشان باستانــــي بيشمار اســــت

بدخشان و هـــده پروان و بغـلان     پراست از آبدات عصـر كـوشان

بسي ديـدم مــــزار صالـــحان را       سزد گر سـرمه سازم خاك شانرا

پس از صــــد بار از سرباز گيرم        طـــواف عاشـــقان و عـارفان را

مرا اين نكته در خاطر مدام است     كه اسم عارفـان عـبدالسلام است

مبارك عـاشقان عبدالصـمد نام       كــز و خلق خدا دارد طلب كام

دو تن از خواجگان بس شفیق اند         ز اخـــلاف ابوبکـــر صدیق اند

كــرامت هاي شان باشد محـقق        بچـشم مـــردمان رهـــرو حــق

بـشاه كابلـــم ميل تمـــام اسـت       كه وي در عالم عرفان همام است

برسـم بندگان گـــويم سلامش         كـــه بـاشد مــير عبادالله نامش

نبايــد دل چسان حـيران او بـود        كـه مرز ابيدل از خاصان او بود

مزارش حاكي از بيدستگاهيست     وليكن در جوار ارك شاهي است

بجـنب مـــرده آب بينـــي نيزار        شـــهيدي خفته از اركان انصار

ابو رفاعـــه نامــزد برتميم است       مــر اورا توتيا عظـم رميم است

بــران شاه دو شمـــشيره تحـيُت         كه بروي خلق دارد عرض حاجت

بود ليث ابن قيس  اسـم مبارك       كه در امــر غزا كردي تدارك

نيا كش حضرت عباس بود هم       كـه وي بـودي پيمبر را پسر عم

بسي بر حضرتش اخلاص دارم        ارادت  بر جنـابش خـاص دارم

ابـو اسـحاق آن شاه شهيد است       كه نام وهـم مكانش شاه شهيد است

به وقتی کو دفاع از جـنگ مـی کرد     همی گویند بی سر جنگ می کرد

شـه آغا راست از سادات عشیره       بـــه طـــرف قلعۀ قاضی خطیره

مر او را نام سيد عبدالعظيم است        ملقب بر شه آغــا از قـديم است

حكايات كــراماتش زيـاد است        بسـي را بر جنابش اعتقاد است

خــوشا گر برمن اندازد نگاهي       گـدايي را نوازد پــادشاهـــي

بود فضــل عمر از زبده او تاد      ورا آرامـــگـه قلعـــة جـــواد

لقب نور المشايخ شهرت حضرت      كـه با آل مجدد داشت عترت

از آن جايش به جنات النعيم است       كـه در تأمين آزادي سهيم است

مبارك مـرد سعـدالدين انصار        كــه جـا بگرفته اندر پاي مينار

اديب و عـالـم و شاعـر فقيهي       چــو او ديگر نمي آيد شبيهي

ببايــد ايـن خبـر را داد اشاعه        كــه نـــزديك مـزار بو رفاعه

ضــريح مير سبحان شاه بود است        كه قصابكو چه اش پاي گاه بود است

مبارك سيدي صاحب كرامات      دعــايش مستجاب رفع حـاجات

سخي جان در حياط علــي آباد       در اينجا نيست قبــري تا كنم ياد

زيارت گاه اجـــــماع خلايق     كـه نام مــرتضي را هست لايق

گروهي اين محل را متكا خواند      قـدم جـاي علي مرتضي خواند

فريقـــــي را بران باشد عـقيده        كـه اين بقعه جمال خرقـه ديده

چــو وقتي خرقۀ شاه رسـولان     بـه لازم ديد احمـــد شاه افغان

به قندهار از بدخشان منتقل شد      بـه كابل معطل اين دلق چگل شد

مبارك ثـوب را ماندند يكشب     درخشيد ايـن مكان مانند كـوكب

مزار سيد جمـال الدين هم آنجاست        كمـي پايانتر از درگاه بالا است

جمـال مينه به اسم اوست موسوم     كـه خـاكش را بياوردند از روم

سياستمند و وسعت خواه دين بود     يكي از پايمردي هايش اين بود

بهندوستان و مصر و ترك و ايران         بــه نهضت داشتي جهــد فراوان

ســـعادت باد در عقـبا نـصيبش      بــه رضـوان منزلت بخشد حبيبش

اگـر در خـاك عز و جـاه دارد       همــــانـا قــــاري عــبدالله دارد

كه وي در سينه دارد حفظ قرآن      بــه تفسير و بتاويل و بــه بـرهان

جنابش ملك الشعراء لقـب داشت      تصرف بـر مــوازين ادب داشت

چـو او خــورشيد دانش بـر نيايد        بـمثلــش شـاعــــر ديگـــر نيايد

اديبان نظــم و نثـر اكـثر نـوشتند     حـديث خشك و تر بي مـر نوشتند

بقـرن بيست بس شاعـر عيان شد        دو شاعــر از ملوك شـاعــران شـد

نخستين قاري عبدالله خـان است     كه از اوصاف وي قاصر زبان است

بر او عـــلامـــۀ دوران بـگــويم       ورا اســـتاد اســـتادان بـگـــويـم

وزان پس صوفـي عبدالحـق بيتاب     كه در علم و هنر چــون اوست ناياب

اديبي صــاحب تصنيف و تأليف        فلاطـــون زمــان شـايان تعـريف

از اين بهتر چه باشد عزت و آب       كـه استاد ادب بـوده است بيتاب

دو تـن آمـــوزگـار پـاك بودند     جـوان و پير از اوشان فيـــض بردند

بـه تعلـيم و تعلـم جــان سـپردند      دعــاي خلق را با خــويش بردند

دعـاي مغفـرت بــاد عشـقري را      كــه شيرين ساخت اشعـار دري را

معـاش روز و شـب اين مـرد مقبل         بمــزد شصت خــود ميكرد حاصل

بــه اشـعـار روان و بـــي تكلف        دل عــــشاق دارد در تصــــرف

چـو داغ عشق دارد در دل خـود       به خـاكش لاله كـرده منزل خود

در اين حسرت سرا جمع اند ياران         ولـي افسرده در شهـر خمــوشان

مــــيان رفتــه گـان انسـان لايـق      مهين شاعـر غـلام حضرت شايق

ظريف و نكته سنج و خوش قريحه      بدل داريم از فـوتش جـــريحــه

بعقبي هـم بود شادان و فرحــان     بلطف و مهربانــي هــاي يـزدان

بزرگي خفته در قول چـكان است      مــرا اسـتاد در علـم روان اســت

افندي هــاشـــم شايق لقب داشـت        يد طـولا بـه شعر و در ادب داشت

روانـش شــــاد دارد ايزد پـاك     در خلــدش گشايد در تۀ خاك

خـدا رحمــت كند بر روح آزاد       كــه داد شـعـر در شعر روان داد

مر  او را نام مير محــمد علي بود      ميان شاعران ذكــرش جلــي بود

كنون خفته اســت جنب پنجۀ شاه      همين بوده است چرخ سفله را راه

مـــزارســـــتان اطــــباي يـــونان        بـــــود در جنب تپـۀ مــــرنجــان

ضريح عاجـز افغان در آنجـاست       ورا اسباط و فرزندان در آنجا است

حكـــيم خاص تيــمور شاه بوده      در آن اقليم صــــاحب جاه بـوده

از او ديوان اشعاري بدست است       به نضج و پختگي در دل نشست است

مـــداوايش بدي وافــي و كافـي     ملقب ساخت شـاهش عبدالشافي

وليكــن لعل محمـــد نــام او بود      متخلـــص بــه عاجــز كام او بود

كهين فرزندش عبدالواسع خان است         حكيم و شاعر بس نكته دان است

از او مــــانده است كليات مكمل        يكــــــي گنجينه از جوهـر مكلل

غزل هــا جمله منضوج و رسيده       مســــمط مثنوي قطــــعه قصيده

(مسيحاي زمــان عبدالنبي خان)      طبيب خـــاندان پـــــادشاهــان

پـــي درمــان هر رنجـور گشته      مرض از پيكــــر او دور گشته

مـزار محمد ابراهيم آنجــاست       حكيم قابل تعظيم آنجــاست

طبيبي چــيره بر تشخيص صـائب      كـه گويي پور سينا راست نائب

گــواه كار كــردش دوسـتانند       دريغ اكنون به شــهر خاموشانند

بدربار دو شــه بــودي مقـرب       بر او شان معتمد بود و مجــرب

كه بود آن صاحب اعـزاز و تكريم         حكيم فحل محمـــــد ابراهيم

نبودي همچو وي ديگر معالج      بــــه درد سينه و بيمـــار فالج

سفــير انگليس بـود سينه پهلو      مداوايش شـــفا بخـشيد بر او

بـامـــــــر شـاه از گفتار راوي       بشد مأمـــــور از بهـر تـداوي

بجرأت يخ به پشت و سينه اش بست       بدين تجويز از قيد خطـر جست

سفيرش سكـه هاي زر عطا كرد        بعـرض امتنان مــــرزا ابا كرد

كـــــه من شادم بايفاي وظيفه      رضاي حضرت عاليست تحفه

مرا والد كه در فلج بـود استاد     برايش پيش آمد اين سر افتاد

عــلاج فلــج كــردي با سهـولت      ولي خود زين مرض بنمود رحلت

بسا باشد كـــه بررنجي طبيب اند        ولي خـود عاقبت زان رنج ميرند

بر او ابــــواب جنت باد مفـــتوح      مر او را تا ابــد شادان بـود روح

مهين فرزند او محمــــد شفيع است       بـه علم و فضل جاي او رفيع است

ز حكمت بهرۀ كافــــي گــــرفته        بـه صرف و نحو از اغلاط رسته

اديبـي در دري و عـــــربي بـــود      كه دايم تيز فهم از وي غـبي بود

تبحر داشتي در صــرف و در نحو      به پيشش صرفي و نحوي شدي محو

شگفتا وي برون گـرديد زيــن در     مگس واري زنم من دست بر سر

يكــــي هـــم از طبيبان جـهــادي      كــه بود از آل عاجز عـبدالهادي

طبيب خاذق و بس خوش قدم بود        حضورش مرده را برگشت دم بود

جهادي داشت با ايـن نفس سركش      كــه آب انـداخــتي بالاي آتش

مـداوا رايگان كــردي بهـر كس      خصـوصاً بر يتيم و زار و بيـكس

بجـوعان نفس خــود مـيداد آزار     كسان را غله بخشيدي به خـروار

مــزيــــن بـا ســـجاياي حـميده       نديدم همـچو او راســخ عــقيده

خدا جوي و خدا گوي و خـدا بين     ببخشايــد خـدايش گـويم آمين

جهان را چشم سوي باميان است        بهمين فـرهنـگ عصـر باستان است

بت شاه مامــه و صلصـــال او را        فـرامش كـــي نمايــد خلـق دنيا

در آنجا نقش بودايــي زياد است        ولـي بازار ســياحين كساد است

بهر جايــــي كـــه امنيت نباشد        شر و شــوري ز جمــعيت نباشد

سياحين بر هــــنر عــلاقه دارند        بدين منظور در گشت و گزار اند

وليكـــن انهـدام اين دو شهكار     ز عصــر طالـــبان باشد سيه كار

بشهر غــزني ام ميـل تمام است      كه جائـــي از بزرگان بنام است

سنائي صاحب اوصاف محــمـود        ورا كنيت ابوالمجد است مجدود

وي از سر حلقه گان عارفان است    كراماتش بـه خلق الله عيان است

بغــــزنين مير و سلطان خفته بسيار         وليـــكـن نيست بـــا آنان مرا كار

اگـر اوشان هــواي نفس كردند       بروز باز پـــرسي رنـگ زرد انـــد

وگـــر بودند مــردان خـدا جـو     بحــشر از عاصــــيان باشند يكسو

دلــم مايل بشهــر قندهـار است     كه آنجا خوب و خوبان بي شمار است

نكـــو تر خرقــــۀ پاك محـمد      نشان ســــرور محمـــــــود احمد

در اين شهر از بزرگمـردان تاريخ       دو تن بر دشمنان كرده است توبيخ

ملقب هــــر دو را كــــردند بابا      كـــــه قــدر شان ز آبا بـــود بالا

بهـــمت بــال آزادي كــشودند      بجــد و جهـــد اســتقلال بـودند

بنـاي مســـتقل دولت نهـــــادند       سزاي دشـمنان را خــوب دادنــد

يكي ميرويس خان هـوتكي بود     كه مرد زيرك و بي حــد ذكي بود

كه گر كين را بيك شب از ميان برد     سپاهش جـان بـــه زير تيـغ بسپرد

فتوحــــاتيكه احمــد شاه كـرده        ز مـــاهــــي تا باوج مـــاه كـرده

بعزم و همتش تحـسين بخــوانم       بروح پاك وي ياســـين بخـوانم

ز پيـــداوار نايـــابش انار اســت     شفا بخشا انار خــــوشگوار است

در انگورش خواص كوكنار است       كه گاهي دافع رفـع خــمار است

هرات ماست مهد علم و فرهنگ     بدانش صاحب ديهيم و اورنـگ

همانجـــا تربتي از پير جـام است       زيارتـــگاه مشهور و بنام اســت

همان دم بر سرم عيد و برات است       بخــاطر گر مرا پير هرات است

ابو اســــماعيل عـــــبدالله انصار       كه بود از عارفان صاحب اسرار

مناجــــات و الهـــــي نامـه دارد     تصــــرف در قلوب عامـه دارد

به نثر سجع و موزون پيشتاز است     مقـــال او پـر از راز و نياز است

شوم ســـودائي عالـــي مقامـــي        چــو ياد آرم ز اوج شعر جامـي

به پيش نقش سحر انگـــيز بهزاد     نمــي شايد كه از ماني شود ياد

اگـر از صبح نيشاپور نامـي است     هـرات آيينه دار كيف شامي است

در آن تربت بزرگان خفـته بسيار     قـدم در هـــر وجب آهسته بردار

دو دانشور ز بيهـــق دارد هـرات        به هر دو بيهقي خـــواندند ثقات

بروز هـــر دو تن از سبزوار است        به علم و فضل هر يك نامدار است

يكي را نـام ابو الحسن علــي بود       ز فضلش ملك بيهـق ممتلـي بود

بقـولـــي او فـــزون تاليـف دارد      ز هفـــتاد بيشــتر تصـــنيف دارد

از او تاريخ بيهق يادگار اســـت        كه راوي از عظــام سـبزوار است

ابوالفضـــل محمــد بيهقي هــم     بدانش نبــود از ابــوالحسن كــم

دبير دفـتر محــــمود شــه بـــود      در اقليم قلــم صـاحب كلـه بــود

به نزده ساله كار لفــظ و معنــي       نوشت تاريخي از شــاهـان غزني

بنـام بيهـقـــي كـــردش مســما        كـــه فصـلي بـــود از مسعـود اما

هـــرات قالين مـور و پسته دارد        بعـــالـــم شهــرت شـايـسته دارد

شـــود احــوال درد آلودگان به     بغسل چشــمۀ جـــوشان اوبـــــه

شبرغان مامــــن ابـن يمين است     كه اشعارش همـه دُر ثمـين است

سرپل سر زمين نفت و گاز است        به سويش چشم حرص و آز باز است

اگر تيلش ز چه فواره كرده است      جهان خواران سرش افشانكرده است

كه توليد دگــــر ها كــم نگـردد       به نفت و گاز باكـــو ضم نگردد

چو آنجا مرتفع اينجا نشيب است      سقــوط تيل باكو نا شكيب است

نهاد از كـــذب اربـاب تخصص        بــــه تيل يافـته نــــام تفــــحص

گدام پوست و قالين است آقچه        ز ابريشم همــــي بافند اله چــــه

ز مــن دل برده چيلك هاي زيبا      كـــه زيبـــا مينمايد بر ســــراپا

زفاريابم محبت در ضـمـير است       كـــه مهــد شاعر دانا ظهير است

بفـــارابــي ابـو نصــــر محـــمد     تحيت ميـفـــــرستم بيش از حد

رقــــم زد شــــرح آثـار ارسطو        فتاد آوازۀ علـمـــــش به هر سو

علــــوم فلسفـي را شد فراگــير        حقايق را به برهـان كرد تصوير

تواضع پيشگان آنجـا مقيم انــد     بلاشك اهـل جنات النـعيم اند

تشبث كشت و كار نـيم دلمـل     همـه در تپه هــــاي پـر تسلسل

زراعت بيش للمي كمـتر آبـي     ولي نا شكــــر در ايـشان نيابي

مگر انگشت شماري مالدار اند        به محصول قره قـــل استوا راند

مرا از غره عشرت تا به بسلخ است      اگر در سر هواي شهـر بلخ است

كه آنجا بو علي را مهد آباست       از آن رو كنيت وي ابن سيناست

اشاراتش همه حـاكـي ز حكمت       نجاتش اصل حكمت را عـقيدت

دو تاليفش كـه قانون و شفا بود     بـه بيمـــاران عــلاج بي دوا بود

بقولــي وي دو صد تاليف دارد       بسي تدوين و بس تصنيف دارد

مسلمانــي بــروي عقل و منطق       فيلـــوسوفـــي در اثبات حقايق

جلال الدين محمد هم از آنجاست         كزو آوازه در اكناف دنيا است

ز نام بو علـــــي دردم مدواست     ز ياد مولـوي ذكرم هوالله است

به عرفانش جهان را اعتقاد است      مفا هميش ز قـرآن مستفاد است

به هر جا روشنــي از مثنوي بود     چــــــراغ مولـــوي معنـوي بود

مزار از شهر هـــــاي عمـدۀ ما     بنـام شـــاه مــردان است مسـما

ز خاك وي كرامت گشته ظاهـر        به نابينا بود كحـــــل الجــواهـر

قدم جاي علي يا خاكجـاي است       از آنجا تا نجف بانگ دراي است

ولي زانجـا كـه آن شاه ولايت        بهر وضع و بهـر منوال و حـالت

عجائب و غرايب راست مظهر       پسنديده است آنجا را چـه بهتر

جنابش را مريدان بيحساب اند        همه از محضر شان بهـره ياب اند

به وقت سال نو تجـــديـد ژنده      كه بــوي خلـــد دارد هر جهنده

در اين شهر است طوفان گل سرخ         بكوه و دشت و بام و در زند پرخ

در اين موسم خلايق شاد كام اند     به عشرت غرق اگر خاص اند و عام اند

بنوش آب شفــــايش بي تأمل     نظــــــير چـشمۀ پغـــمان كابل

دو عالم راز پنهــان است آنجـا     پـناه مســــــتمندان است آنجــا

تيمن خاصـــــۀ شهر مزار است       كه آنجا مقدم دلـدل سوار است

بدخشان سر زمين بي مثال است        كه مهد مردمان حال و قال است

دلــــم را ميبرد لعــــل بـدخشان      كــه يــاد آرد لب مينوش جـانان

همـان كان طلا و لاجــــوردش     وطن را ميخورد روزي به دردش

ز ناصــر خسرو آنجـا داستان است        دري را شاعــر شــرين بيان است

از او بگذشته نهـصد سال افـزون     ز فضلش داستان هــا بــر زبان است

از آن پنهان به يمگان زيست سر خوش         كه داشت انديشۀ عـرفان سركش

قلم از ذكر خـوبان ناگزير است      ولي حـرف بدان اندر ضــمير است

دعـــا گـوئيم بر شاهـــان درواز       كـــه در فهم و خرد بـودند ممتاز

وكيل سلطنت محمد ولي خـان      كـه بـــود از آل شاهان بـدخشان

ز شـاه غـــازيش بــودي عنايت      چو در وي ديده بود هوش و درايت

وثـوق و اهليت عـــدوان او شد      پر طاووس خصم جـــان او شـد

چـــه گويم از بد آورد عجيبش       ز خوش بختي شهادت شد نصيبش

كسانش شكر در قيـد حيات اند        نمـــادي بارزي از آن ذوات اند

ستايم شاه ولـــي جـان ولــي را        صفت گويم سروش احمد ولي را

توانا در مـقام شعـــر و موزيك     به اسلوب نو و طــرز كلاسيك

جـلال آباد شـــهـر نامـدار است     دلــم در فرقتش پر بيقـرار است

از آن چشـمم بسوي آن ديار است     كه آنجا چار فصلش نو بهار است

صـداي ني بشيريني چــو قند است         كه وي را گلشكر در بند بند است

ثمر خـيل باغ نارنـــج و ترنج است      ولـــي بهــــسود انبار برنج است

دو چيز آمـد ز لغمـانم دل آويز     يكـــي شـهد و دگر شال قناويز

در آنجا گر رجوع خاص و عام است       زيارت گاه خاص ميتر لام است

هـده كانون فرهنگ جهان است     ز بـــودايان نشان بـاســتان است

در آن آثار بس علاقـــــــه دارند       سياحـــت را در آنجا مي پسندند

گزارش هاي ناقص گرچه عيب است         ولـي مفلس كشد آنچه به جيب است

ز رو دار مصـــــيبت هـــاي بسيار      لب از گفــتار و دستم ماند از كار

غـــم افسردگان افسرده ام كــرد        پراگنده سخـــن شرمنده ام كـرد

دهــــن بستم ز نا مـــربوط گفتن

كـــه بهتر زينچنين گفتار خفتن

در رثاي مرحوم دكتور محمد نعيم شرف

محمـــد نعـــيم شـــرف مـرد دانا            كـه دست هوس شست از خوان دنيا

كسي بـــود بر نفس امـاره حـاكم              بـــه آزرم و اعـفاف از اهـل تقـوا

باحـــكام ديـن مبين بـــود منـقاد           زانـجــــام اعمـــال منكـــر مــبرا

زكذب و ريا لـوح خاطـــر منـزه               زنيرنـــــگ  آييـــنه دل مـصـــفا

گـــريزان ز كـــردار نا بخــردانه            به آئين بگـــذشتگان پــاي بر جا

طبيب نكـــــو كار والا نـظر بـود             كه چشمش نيفتاد بر جيب مـــرضي

گذشتاند عمر عزيزش بخـدمـت               وليـكـــن بـــاخـــلاص بــي انتها

بهشتاد و پنج سال عمـرش كسي هيچ            ز دست و زبـانش نديده است ايذا

چو محبوب دلهاي وابستگان بود              نشستند در ســوگ وي پير و بـرنا

روان بود در ماتمش آنچـنان اشك               كــه پنـداشتي ميكـشد ســـر بدريا

محمــد نعيم شرف با شرف بـود              دلالت كند لفــــظ اينجــا بمعنـي

بلي كم كسي را شنديم و ديديم              بــاطـــلاق اســم صفت بـا مسمي

خطاياش بخشد خداوند و وي را               بقـرب در رحمت خـود دهــد جا

نگهــدارد ايزد كسانش ز آفـات             كـه جــز مامنش نيست مـاوا و ملجا

باقران وي اجـــــر عنايت نمـايد              بر او شان كند نعـــمت صـبر اعطا

          مصيبت بـلاي عظـيم است ليكن           دل آزرده را صـــبر بــاشــد تسلا

ششم بود از جـدي و در يوم جمعه                بــه آرامـــگه روز هـِل كـرد ماوا

الف بيفـــزودم بـه تاريخ هاتف

(شكوه شرف باد فردوس اعلي)

1381=1379+2

قطعه در تاريخ وفات سردار محمد عزيز محمد

 اكليل دوست محترمم

محــمد عزيز خــان ز دنياي فاني        بـــرفت و پــزيرفت دارالــــبقا را

دلي داشت چون آينه پاك و روشن     نـــه پيمود جز راه صدق وصفا را

سخن بي ضرورت نميگفت هرگز      كــــه دانست قـــدر در بي بها را

بر او مشكلات جهــان بـود آسان      بعــــزم مـتين تـــا بيفشرد پـــا را

        ز صبر و ثباتش چه گويم كه دايم          بــدين چـــاره ميكـرد دفع بلا را

غنـي بود طـــبع قـناعت پسندش      زمخمل شمردي فــزون بـوريا را

همه دوستان و عـزيـزان بمـرگش      نشستند و برپــا نمـــودنـد عـزا را

ز بس اوج بر گـريـه و نالـه دادند      به گــردون رساندند شورو نـوا را

چوگل رنگ از چهره ها كرد پرواز         بشست اشك رنگ خضاب وحنا را

فغان كاين غم و نوحه سودي ندارد        كسي ســر نتابيد حكـــم قضـا را

چو سردار ما سر نوشتش همين بود         بــــه تقدير بسپرد بايـد قضـــا را

بتاريخ رحلت نوشته است هاتف

(بــــرفت و پسنديده دارالبقا را)

                    (1363 هجري، شمسي)

در مرثيهء حميرا جان شهيد

فلــــك سرشته بغم فطـــرت مـن و ما را   گـــــرفته اســـت مصيبت تمــــام دنيا را

ز غنچه عقده بدل كــرده است گلشن را   ز لاله داغ نشانده است دشت و سحـرا را

حباب چـــشم زدن را هــــي عدم گشته      شرر ببارقــــة خـــورد كــــرده خـارا را

بريخت اشــك بيك لمحه از سر مژگان    چكــيد شـــبنم و بگـــرفت راه بـــالا را

در آسمان زشفق صبح و شام خونجگريست       بمــــاه بين ز كلف لكـــه هـاي سودا را

ز ســـينه داغ عـــزيزان نمــي شود زايل   زدل كــــه ميبرد اين لكـــة ســـويدا را

اجـــل روية گلچين گـرفته در ايـن باغ   نخست چيد گل نــــو شــــگفتة مــا را

تفو بجـــاني بد بخت سنگدل كــه چرا   شهيد كـــرد بدان حسن و آن حميرا را

زتيغ قاتـــل فاسد چـنان بــه خاك فتاد   (كــه آب برد همه معجزات عيسي را)

بــدا بگلشن حسن جهـان سمـوم و زيد   ز پــا فــگند سهـــي قــــد سرو بالا را

چو نيست خصم پري طلعتان زمانه چرا    بـه تيغ اهر من زشت كشت حــــورا را

ميان مجــمع دو شيزگان صــفت گفتند   عفاف و عصمت آنـك فـرشته سيما را

بجامه زيبي اش ايــن نو گل ستوده سير     فـــزود قيمت و قـــدر پرنــد و  ديبا را

همـه براه فنا اي اجـــل گـزينش چيست     كه مـي نهي كدر و مـي بري مصـــفا را

به همچو سيرت و صورت بدان جمال و كمال   كه چشم زخـم بپوشد حسود و بد خـوا را

بدون شبهـه رسيده است چشم بـد بروي   كـه كـرد بي مـرض و درد ترك دنيا را

بــه سو گواريش از آه و نالـة جــــانسوز       بجاست گــــر بفلـك افگنيم غـوغــا را

به درد هـجروي اين سيل گـريــة خو ناب   سزاست گـــر بكند مـوج خيز دريـــا را

جوان پاك دل و پا كزاد و پاك سرشت    بـزشت و قـــــبح نيالـود طبــــع وا لا را

زفرط مـويه و زاري شد از جمـيله جمال     كبـود ساخـــته سيلــــي عـــذار رويا را

پريده خوابش و شب زنده دار شد مـادر   كـــــه مات كــــرد به بيداريش ثريا را

زبس بسوگ جگر گوشه اش پدر غرق است    ز فـــرط غــــم نپذيرد ز كس تسلي را

نشسته اند زغم خويش و قوم وي در خون    كــه داده اند زكف نو جــــوان زيبا را

هر آنچــه در بد افلاك گفته آمده ايم بهـــــانه هاست فـريب تجــــاهل ما را

زجور چرخ و جفاي زمان گلايه خطاست كــه اين و آن نشناسند خود سر از پا را

بلاي آمده ات از قصور گر دون نيست   بنه زخــــيره ســــري اتهـــــام بيجـا را

رضاي بندهء مقبل همان رضاي حق است كــــه تا چـــه خواست بود ايزد توانا را

از او وجود و عدم زوست شادي و ماتم جبين بخـــاك گذار و گــذار دعـوا را

تــــو سر غيب ندانــــي ز رويـداد منال كـه هيچ كس نكشود است اين معما را

بروح پاك شـــهيد عزب دعـا خوانيم  كــه يابد از سر اخلاص قرب مولــي را

بباب و مام و كسانش خداي صبر دهد   از آنكـه صـــــبر ز دايـــد ملال دلها را

بــروز سيزده از مــاه چـــــارم شمسي گـــرفت طاير روحش هــــواي بالا را

نديد لذت  دنيا بـه كمترين سن و سال وداع كـــــرد و پذيــرفت دار عقبا را

زمان سال وفاتش به نوحه گفت هـاتف

(شهـــــيد پاكي دامن شناس حـميرا را)

نوحه  69 + 1318=1387 هجري شمسي

نوت- مجموعهء ارقام (شهيد پاكي دامن شناس حميرا را) كه 1318 مي شود يا ارقامي كه بحساب حروف جمل از نوحه بدست مي آيد يعني 69=1387 هجري شمسي مي شود.

1- در بيت نهم ان مجموعه مصرعيكه بين قوسين گرفته شده ( كه آب بردهمه معجزات عيسي را از حكيم انوري شاعر دربار غزنويان است كه تضمين شده است.

مرثيه در وفات مهرو منوره جان كه در 29 حوت 1376

و مطابق 19 مارچ 1998 بخاك سپرده شده است

دردا ز طالــــع بد و از بخــــت نا رسا در پاي لنگ سنگ زند چـرخ پر دغا

فاميل رنجــــديده و هجران كشيده را دور فلــك بـــدرد دگــر كـرد مبتلا

دلسوز و غمخــور همه مهـــرو منوره از خانــواده گشت بحكم اجـل جـدا

دلهـــا ز دستبرد هـم و غم دو نيم شد   ز افغان و گـريه كلبة شان گشت كربلا

آن يك ز سـوز ناله گريبان دريده است   وان ديگـــري زتنگــدلــي ميدرد قبا

افسوس آه و نالـــه بجــــايي نميرسد   زيرا كه چـاره نيست قضا را بجز رضا

كس را ز چنگ مرگ اميد نجات نيست   از بينــوا و منعــــم و از شاه تــا گـدا

دنياست كشت آخـرت و از نگاه دين    بر آنــكــه رفت با عمل نيك مـرحبا

مظلومه ضعيفه كه بسپرده شد بخـاك   حقا كه بود بانوي خــوش قلب وبا صفا

منت خداي را كه بر او ورد گشته بود ذكــر حق و درود و تحيت به مصطفا

دست طمـــع نكرد بسوي كسي دراز روي نياز داشـــت بـــدرگاه كــبريا

با حادثات دهر زبس خـو گرفته بود       نشنيده هيچكس بشكايت از او صدا

بسيار در مصاعب دوران صــبور بود   بي شبهه اجر بخشدش ايزد دران سرا

هـر چند در زمانه جفا ديد از اين و آن يك لحظه منحرف نشده از جادۀ وفا

فـــرزند هاي صالح و با علـم و با هنر  شكــر خـدا گذاشته از خويشتن بجا

هر چارتن دو ماه و دو مهـر اند بيگـمان روشن كنند شمــع حيات گذشته ها

همواره بيم پرسش يـوم الحساب داشت با وي حساب سهل بگــيرند در جـزا

روزي كـــه آفتاب قيامـت كند نزول  ابر كـــــرم بـر او فگند سايه از ســما

روحش بقرب رحمت حـق باد هميشه شاد    بروي كـــنيم راحــت جــاويد التـجا

يارب چو حافظ همه واماندگان تويي   اهـلش نگاهـــــدار ز هــر آفت و بلا

طــي شست و هفت بهاران زنـدگــي    با خلق نيك و عصـمت و عفت جو از كيا

حكم اجـل ز حضرت باري رسيده بود   ظاهـــــر بشد بعارضــه صـــدر مبتلا

قرآن پاك مشعر اين وعدۀ خوش است   در چند جا كه هست مع الصابرين خـدا

در روز پنجشنبه آخـــر ز خـتم سال      جسم نحـيف او بلحــد گشت آشـنا

هرگز بعيد نيست زلطف كريم اگر

«مهــــر منوره بگــــرفته به مينوجا»

«1376»

قطعه تاريخ وفات ملك الشعراي افغانستان

قاري عبدالله خان د رثور 1322 شمسي

گوهري گـم كرد بحر علم و فضل       كـــو فـتاده از غمش در اضـطراب

گاه چــــون زنجير مينالد ز مــوج      گاه اشكش ظاهــر از چـشم حباب

يكـــزمــان از ناله طـــوفان ميكند    ساعتي خاموش گـردد چون سراب

آن فقيد بحر علم و فضـــل كيست     قـاري عبدالله خــــان در خــوشاب

آنكه از كلكش برون آمـــد سخن      از صـدف صاف و صفا از سيم ناب

در خيال تــازه و مضـــمون بكـــر      داد آييــن سخـــــن را آب و تـاب

او نگاه لطــــف خـوبـان را شمرد       جـــور ايشان را رقـم زد بيـحـساب

او رقم نا كـرده غير از خط خوش     او نخوانده چـيز ديگـر جــز كـتـاب

او شــمرده حـــرف ميزد با كسان        داشتي در خــاطـرش يـوم الحـساب

تــا بنـاي عجــــز ســازد اســـتوار        خانـه چشم از سـر شكش شد خـراب

در طـــريق خــدمت و كار وطـن       پيش او نـا چيز بــود آرام و خـواب

همچــــو او ناياب در ذوق سلـيم        مثل او كــم بــــوده در راي صواب

كيست بعد از روي كه گويد در ادب      شاعـــران هـند و ايــران را جــواب

داشت فكـــر روشــن و راي بلند     شهــــره آفــاق شـد چـــون آفتاب

چون گذشت از عمر او هفتاد و پنج        كـــرد ســــوي عالـم ديگـر شتاب

هاتفـــي تاريخي فوتش را نوشت

(رحمت حـــق بر روان آنجناب)

(1322 هجري، شمسي)

براي كتيبة حميرا جان رحمان

اين مـدفن شهيد حميراست كــز غمش      هر كس كــه حس عاطفه دارد بشيونست

چون مهر روشن است كه اين دختر جوان        يكسر قتيل عفــــت و پاكــــي دامنست

در دار دهــــــر بيگنهي كم گناه نيست     از داستان حضـــرت يوسف مبر هنست

در شهر خود بصورت و سيرت يگانه بود       پر هاي خوشنماش بطـاووس دشمنست

هــر چند نزد شرع نبي دوزخ و بهـشت    اجــر و جـزاي صالح و طالــح معينست

بروي گنه ببخشد و بر اهــل او شكيب   ايزد گناه بخــش و بدل صـبر ا فگنست

كمـتر ز ثلث عمر طبيعي شد از جـهان   اين نا چشيده لــذت دنيا چـــه رفتنست

لطف حق است شامل احوال اين شهيد       از روزن بهشت بر او خــاك گلشنست

هاتف دم نهـادن ميت بخـــاك گفت       از خاك جان گرفتن و پس جـان سپردنست

آخـــر ز گريه كاسته بنوشت خـامه ام

تاريخ فـوت⁽¹⁾[1](جنت ماواش مامنست)

1392-5=1387 هجري شمسي

نوت- آخر كلمهء گريه (ه) است كه قيمتش بحساب ابجد پنج است و بايد از مجموعه كاسته شود.

بسم الله الرحمن الرحيم

ســــعديا مـــرد نكو نام نميرد هـــرگز

مـرده آن است كـــه نامش بنكويي نبرند

در رثاي مرحوم عبدالرحمن جان فتاح

بدنيا زنــدگانــي جــاودان نيست       حيات خضـر هم جـز داستان نيست

بباغــش طايــري را آشيان نيست     كه محو غارت بـاد خــزان نيست

همــه بنياد عالــم در زوال اسـت       وفايــي در زمين و آسـمان نيست

بگــيتـــي بگـــذر از ســاز تعلق      كـه دل در هر چه بندي ناگهان نيست

بمـا اين زندگـــي را نام كــردند      بچشم عقل جــز وهم و گمان نيست

دو دم باشد چو صحبت فرصت عمر      ترا طـــول امـل غير از زيان نيست

غـرض زاين آمد و رفت نفس چيست        چرا عــاقل خبر از اين و آن نيست

بخود گفتم كه ميـرم زانــكه پيرم       اجل در قصــه پير و جــوان نيست

محـــرم يافت جـا در سال عمرت      كـه بي تلخي حيات بندگان نيست

اگر هـــم عمر خضـر و نوح داري     ز چنگ مـرگ يكساعت امان نيست

ســـفر پيش است از غـفلت بپرهيز        كـه تابيدار گــردي كاروان نيست

ســـوار تـوسن تند و عـجــــو ليم      ولـي در اخـتيار مـــا عــنان نيست

كند پهلو تهــي هر گـه كه خواهد        بكارش جز اجل كس را توان نيست

         چگــويم تاب گفتن بـر زبان نيست           ز بس غـــم در گـلـو راه فغان نيست

         دل و جانــــم بنوعـــــي در گـرفته            كــــه جز آتش بمغز استخوان نيست

از اينم آتشــي سـوزنده تر چيست        كز اين پس عبدالرحمـن در ميان نيست

چه ميگويم كه خاكم برد هـان باد        چنين ناخوش خـبر باب بيان نيست

جهــان زين غـــم بما ماتمسرا شد       كه اكنون يكدلي هـم شادمان نيست

كو آنچشمي كه زين دلريش ماتم       ز غم سيل سرشك وي روان نيست

كدامين سينه كزاين مرگ جـانكاه     بآه و نــالــه و شـور و فغـــان نيست

كو آن محزون كـه با چنگال و ناخن      برويش از خـــط خونين نشان نيست

دلــــي نبود كــــه از بسيار محـنت    چو پيكان خورده صيدي خونچكان نيست

جگر ها غرق خـون گرديده گويد       بناسورش شكـــيبي در تــوان نيست

فغـان جـــوشد چـوني در بند بندم       صـدا جــز شعـله در اين نيستان نيست

گمـانم همچـــو او پر مايـه مـردي      فــزون در جـمـع ابناي زمــان نيست

بتذكار سخــاوت پيشگــي هــاش      نگويــد كس كه از حـاتم نشان نيست

چـو او پر مهر و يكتا گر مجـوشي        مدام الوقت خــورشيد جــهـان نيست

از او در همت عالــي چــه گـــويم     بس عالــي همـتان ديــدم چنان نيست

چنان خوشخوي و خوشخلق و خوش اخلاق     ميان جمــــع اكثــر دودمــان نيست

بــدان تهـــذيب و آداب ســـتوده        نديدم يا در اهــل ايـن زمـان نيست

       مسـلمـان فضـــيلت مند و صـالــح             بحمـــدالله وي از تــر دامـنان نيست

شرار حسرتش جـان و دلم سوخت        كـه بر خـاك و خس آتش مهـربان نيست

چـو شاكر بود با درد جگـــر سوز        بلاشك اجر ضجرش بي ضمان نيست

گناهــــانش بيامـــرزد خـــداونـد      از اين بهـــتر دعـــا ورد زبان نيست

بقـرب رحـمت حـــق باد جـايش       كزان منزل فــــراتـــر آستان نيست

بهـــنگام بـلا جـــز صــبر و تسليم           عــلاج اضــطراب بيـدلان نيســـت

محب الصابرين اهلش دهـــد صبر      كـه غـم را درمقام صبر جـان نيست

خــــدا پشــت و پناه اهــــل بيتش     كــه غير از وي كسي روزي رسان نيست

به بيست و چار عقرب كرد رحلت       دريغـا نيش عقـــرب بي زيان نيست

       نوشت هاتف كنون ســـال وفاتش       ⁽¹⁾[2] باعــدادي كه رايج اين زمان نيست

(كني ديدار خـــود يا هـــو نصيبش)

كزاين نعمت نكو در دو جهان نيست

(1383 هجري شمسي)

در رثاي مرحوم محمد شفيع

 طبيب برادر ارشدم

هنوزم ز زخــم فلك كي نشان رفت     كه تير دگر سينه را زين كمان رفت

دل از نالــه يكـــدم نميكــــرد آرام       كنون اوج بگرفت و بر آسمان رفت

فلك فتنه از تو مـرا شكوه از توست      زدست تو اين جور بر دود مان رفت

گــــرفتــي مــــرا سايـــه مهـر مادر ز جــــور تـوام مـادر مهــربان رفت

كــبابــم نمــــودي بمـــرگ بـرادر    برادر كه باشد معــين و ضمـان رفت

محمد شفيع آنـكـه تحصيل علمش       بسعي پدر در پـي بحـر و كان رفت

محمــد شفيع آنكه در باب فضلش      بصد فصل هــر جا سخن بر زبان رفت

بعـمـق علـــوم احـــــاديث و تفسير    زبس تند فكري بانـــدك زمـان رفت

محمـد شفيع آنكـــه در طب يـونان       نگاه و سيعش كران تا كـــران رفت

بقانـــون طـــب و شـفا بـــوده وارد        بلطفي كــــه در باغ آب روان رفت

بگــو تا بچــــشم سبك ننگرد كس    در اين راه عمر گــــرانمايه گان رفت

بشد صـرف پنجـــاه سالش بخـدمت خوش آنكس كه در خدمت مردمان رفت

مريضي كه معروض امـراض ساريست نشايد به نزدش كس از ترس جان رفت

چـــو حال مريضـــي خرابي شنيدي    بدرمان وي سـر بكف در زمان رفت

طبابت جهـــاديست با جسم وبا جان   مجاهد به آمرزش از اين جهان رفت

بلي شكــــوه از چرخ بيجاست دانم       سخــــــن از زبانم برسم زمـان رفت

بحكـم ازل جاي چون و چـرا نيست قدر هرچه كرد قضا خـواست آن رفـت

چـو بگذشت از عمـرش هفتاد و پنجي       مـــر او را روان از تـن ناتــوان رفـت

بچــــار اسد ســاعت ده ز شب بـود  كـه روحش زتن جانب آسمان رفت

بمثل پدر بـــود صـــادق كــه يعني     پسر بــر نشان پـــدر ميــــتوان رفـت

زبس بود همــطبع و همزار و همدل        بطفلان چو طفل و جوان با جوان رفت

به پيري ز صــد نو جوان زنده دل تر هزاران بهارش برشك خـــزان رفت

كــــه با آتش از مهر گرمي گرفتي       كه با آب از لطف نرم و روان رفت

كســـي بود در طـب يونان و آنهم        دريغـا بــه تعقيب ديگـر كسان رفت

چــــو انديشه زد بهـر تاريخ هاتف      كه تاوي چه سالي از اين خاكدان رفت

خــــرد زار ناليد و  آنگاه گفت

محمد شفيع طبيب از جهان رفت

1362 هجري، شمسي

در رثاي محمد شريف برادر آقاي جوشان

باك اجـــل بفــــصل ربيــــع و شـــتا نبـود

پابنديش بمـــوسـم صيف و خــريف نيست

يــــكسـان ز پيل و پشه ســتاند متاع جــــان

از غارتش خـــــلاص قوي و ضعيف نيست

پيش آمـــــدش بشاه و گدا بي تفاوت است

انديشه كـــــه پاي بند وفا اين حريف نيست

تيغ اجــــل هماره رگ جـــــان بريده است

اين شيوه اش بخــــاص محمد شريف نيست

از مـــرگ او بغـــم همـــه را سر دچار كرد

از خويش و قوم كيست كه دراين رديف نيست

مـــرحــــوم ز آفت ســــرطان رفت از ميان

هاتف نجات از اين مرضي بس كثيف نيست

26 اپريل 2005 مطابق به 6 ثور 1384 هجري، شمسي

در ثاي روانشاد محمد نذير سراج

دايم حـديث غـــــم بزبان و ضمير رفت     هرجا بهر زمان خبر از مرگ و مير رفت

گاهي به تخته ميرود از تخــت، خسروي   گاهـــي بخــاك نامـوري از سرير رفت

گــه خواجه ترك مفرش زرين بعنف كرد       گاهــــي ز بورياي قناعت فقــــير رفت

اطلاع ناخـوشي كه ز يورُپ گـرفته ايم   از دودۀ ســـراج محــــمد نــذيـر رفت

محمـــد نذير نايب ⁽¹⁾[3] فــــرمانده سپاه    فــــرزند شاهـــــزاده محمد كبير رفت

آن مالك كلاه و كمــــر صاحب نشان      خدمتگذار صـادق و مــــرد خبير رفت

محمــــل بقـــدر دانـي شايان در آلمان   گلپوش شد به بدرقه ⁽²⁾[4] جم غفير رفت

با طـرح آن مراسم عالي سزاست گفت      جنرال نذير به ضـــابطۀ ⁽³⁾[5] بينظير رفت

نيكو خصال و نيك سگال و ⁽⁴⁾[6] درستكار      آن منشي و مؤلـف و فـاضل، دبير رفت

جنرال طـــي نكـــرده مراتب نبود وي    زيــــن نردبان ز پايـه يك تا اخير رفت

رنجي كـز اين بليه به اين خاندان رسيد     از سينه هــا نظام ⁽⁵⁾[7]شـهيق و زفير رفت

در هجـــــر آن فـقيد زياران و دوستان    از ديده گان سرشك چو ⁽¹⁾[8]ابر مطير رفت

فـــرياد آتشين مصــــيبت رســـيدگان       بالا گرفت و جانب چـرخ ⁽²⁾[9]اثير رفت

ليكن بجــز تحمل و تسليم چـاره نيست     تـن داد بايد آنچه ز ⁽³⁾[10]حـي قدير رفت

نـــوشيد نيست شـربت تلـــخ ممــات را  آنكس كه زود ميرود وان كـه دير رفت

اكنون دعــــا كنيم بيامــــرزدش كـريم از وي اگــــر گــــناه قليـل و كثير رفت

دور از عطاي حــق نبود گــر بمـر قدش   از باغ خــلـد نفــحۀ مشـك و عبير رفت

هشــتاد و هشــت سال بســر برد نيــكنام در بيست و هشت برج حمل زين مسير رفت

سال وفات خواستم هاتف ز طـــبع گفت

(با آرزوي عفـــــو به نزد ⁽⁴⁾ مجير رفت)

[11]

1384 هجري، شمسي)

در رثاي مرحوم سيد فيصل جان نجيبي

چـرخ دون با ماستم از سر گرفت      سوي ما از روي كين خنجـر گرفت

دود از دلهـا كشيد همـچون سپند     از براي سوختن مجـــمر گــرفت

آتشـــي در خــانـــه ســادات زد       كز شرارش برگ هستـي در گرفت

شعـله بر خـــاست از تنور سينه ها      آه سوزان دهشت صرصـر گرفت

زين جفا هـــاي كــه بر مـا ميكند      العجـب بايد كــــرا داور گـرفت

ني غلط كــردم نجيبي شد شهيد       رفت و جا در طارم اخضر گرفت

رفت از خــــود در فشار غـم پدر        وا اسف شور جنون مـادر گـرفت

نــو گل زيباي وي افســـرده شـد        باغ را افسردگـــــي يكسر گرفت

قلب اخوان ز آتش حسرت كباب         و آنچه واويلا زغم خواهر گرفت

بسكه مادر ريخت سيلاب سرشك        صبغۀ خـونين ز چشم تــر گـرفت

بر رخ وي اين خراش ناخن است        يا مـگر از رگـزنان نشتر گـــرفت

شيشه آمال شان بر سنگ خـورد        منصب آييــنه خـاكستر گـــرفت

گشت برحكم اجل فيصل شهيد       قـول فيصل را از اين داور گرفت

جمله چون زنجير آمــد در فغان      جمـع را آواي شور و شر گـرفت

داغ ناسور اســـت باب و مـام را        زخمـه كز مرگ اين نوبر گرفت

خواست گيرد دگري كالج بدست       پيشتر از وي فلـك خنجر گـرفت

بيست و چار ساله جهان پدرود گفت      در جــواني از اجل ساغـر گرفت

اختيار اوست مــرگ و زندگـي        بريكي جـان داد و زان ديگر گـرفت

داد بايـــد بـر قضـــاي او رضــا      گر خزف بگذاشت و ور گـوهر گرفت

كس چه ميداند كه فيصل شد شهيد       وي بعقبـي مـو قفــي بر تر گرفت

گر چه باغم اشك از سر بگذرد        صـــبر راه ســيل را بهـــتر گرفت

گفته خود با صـابرين باشد خدا      جــز خـــدا بايد كرا ياور گـرفت

بخش يارب بر كسانش اجر و صبر     با همـان لطفت كه بحر و بر گرفت

نامه اش با آب غفـران پاك ساز      هـر غباري كز بد و منكر گرفت

خير وي بپذير و از شـر در گذر      گـــر بدنيا راه خير و شر گرفت

خا كجاي وست منستر چـار دلو        پيكر وي را لحـــد در بر گرفت

كاست هاتف سالي از تاريخ و گفت

ســـيد فيصل بجـــنان منبر گـــرفت

1382– 1 = 1381

---

(1) جنت ماوا- بهشتي از بهشت هاي هشت گانه.

(1) مطلوب از استخراج تاريخ وفات بحساب ابجد است كه در حال حاضر كمتر رواج دارد.

1- نايب فرمانده سپاه بمعني نايب سالار.

2- جم غفير بمعني گروه كثير.

3- صنابطه بمعني معيار.

4- نيك سگال بمعني انديش.

5- شهيق و زقير بمعني فرو بردن و خارج كردن نفس.

1- ابر مطير بمعني ابر باراني.

2- اثير بمعني عالي و بلند.

3- حي قدير بمعني قدير بمعني خداوند زنده و توانا.

4- مجير بمعني دستگير و پناهنده.

---

(1) شان بمعني خانة زنبور عسل. 

---

(1) شباهنگ بمعني مرغ سحر و ستارۀ پيشتاز صبح.

(1) در اين بيت جملة (بشد هاتف بغم معتاد) اخباري  و كلمة (جاهد) مناداد اراده شده است.

(1) مقصد از محمد قيوم جان ايوب است كه به پهلوان قيوم شهرت دارد.

(1) كاكا يكي از دوستان صميمي قيوم جان است كه عبدالحميد و در سانفرانسسكو نانوايي و قصابي دارد آدم خوب است.

(2) حليم جان برادر محترم كاكا مجيد که او دوستان هاتف است.